Eğitim örgütlerinin yapısına alternatif paradigmaların sağladığı bakış açısı ve bir tipoloji çalışması

Abstract

Bu araştırma, okullarda ortaya çıkan ilişkiler, yapı, kültür, uygulamalar ve yaşantıları çözümlemeyi, eğitim örgütlerinin yapısal süreçlerini; gevşek yapılı örgütler, örgütlü anarşi, karmaşıklık kuramı ve izomorfizm bağlamlarında nasıl değerlendirildiğini, eğitim örgütlerinin yapısını bu modeller bağlamlarında yeniden kurgulamanın mümkünlüğünü açıklamayı ve ülkemiz özelinde yapısal süreçlere göre bir okul tipoloji-si oluşturulmasını amaçlamaktadır.Yöntem: Eğitim örgütlerinin örgütsel yapı ve işleyişini alternatif bakış açıları ile açıklamayı amaçlayan bu araştırma bir durum çalışması olarak desenlenmiştir. Araştırmada, amaçsal örneklemenin maksimum örnekleme türüne göre belirlenen 19 farklı okuldan öğretmen ve eğitim yöneticilerinden oluşan 30 farklı kişi ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada kendi içlerinde bağımsız olarak bütünleşen durumlar oluşacağı ve bu durumlar çoklu olarak ele alındığı için çoklu durum deseni oluşturulmuştur. Her paradigma kendi başına bir durum olarak oluşmaktadır. Bu araştırma; çoklu durum çalışmasının yanında, aynı zamanda bir tipoloji çalışmasıdır. Bu çalışma; birden fazla boyut üzerinde çalışma gerektireceği için çok boyutlu ve açıklayıcı tipoloji modelinde oluşturulmuştur. Açıklayıcı tipolojiler, çok boyutlu kavramsal sınıf-lamayı ele alırken aynı zamanda hem betimleyici hem de sınıflayıcı özelliklerini ortaya koymaktadır. Araştırmada elde edilen veriler içerik analizi ile incelenmiştir.Bulgular: Araştırma verilerinin analizi sonucunda; her biri ayrı durumlar olarak düşünülerek analiz edilen dört paradigmanın altında kategoriler oluşturulmuştur. Örgüt yapısı aslında, dört ana bağlamda düşünüldüğünde; gevşek yapılı örgütlerde dokuz ayrı kategoriye, örgütlü anarşi boyutunda yedi farklı kategoriye, karmaşıklık kuramı bağlamında dokuz ayrı kategoriye ve izomorfizm boyutunda ise iki farklı kategoriye ulaşılmıştır.Sonuç ve Öneriler: Okullar yapıları düşünüldüğünde bu araştırmanın odağında yer alan dört paradigmayı ve örneklerini okul yapısında görmek mümkündür. Okullar hem gevşek yapıda, hem örgütlü anarşi, hem karmaşık hem de izomorfik özelliklerdedir. Ancak, araştırma ile ortaya çıkan kategorilerin tamamında teorilerle paralellik oluşmamış, bazı farklılaşan sonuçlar ortaya çıkmıştır. Birinci boyut olarak gevşek yapılı örgütler olarak okullarda; hedef karmaşasının ve belirsizliğin yoğun olduğu, örgüt uygulamalarının biçimselleşme dışı olduğu, informal örgüt yapısının görüldüğü, düşük sevi-yede işbirliğinin yaşandığı, okulların çevrelerinden kopuk olmadığı, esnek ve yaratıcı uygulamaların yoğun olduğu, örgüt içi sıkı bağlılığın görüldüğü, değerlendirme ve de-netim eksikliğinin yaşandığı ve çöp kutusu karar alma modeline karar alma süreçlerinde başvurulduğu görülmektedir. Bir diğer boyut olan örgütlü anarşi olarak okullarda; istikrarsız bir çevre katılımının olduğu, hedef karmaşasının ve belirsizliğin yoğun olarak görüldüğü, tahmin edilmeyen bir örgüt içi işleyişin olduğu, hiyerarşik otorite ve düzenin olmadığı, alternatif karar alma modeli olarak çöp kutusu karar alma modeline başvurulduğu, denetim ve değerlendirme eksikliğinin olduğu ve okullarda değişken kadro yapı-sının görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın diğer bağlamı olan karmaşıklık kuramında; okulların tahmin edilmeyen bir işleyişte olduğu, dinamik ve değişken uygu-lamaların görüldüğü, çevre ile karşılıklı ancak istikrarsız etkileşimin olduğu, örgüt içi sıkı bağlılığın yaşandığı, informal yapı ve işleyişin ön planda olduğu, küçük girdilerle büyük değişimlerin görüldüğü, alternatif karar alma süreçlerinin yaşandığı, esnek değerlendirme vurgusunun oluştuğu ve değişim süreçlerinin vurgulandığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Son boyut olan izomorfizme göre ise; genele bağlı okulların benzeştikleri ve benzeşmesi istenen okul içi yaşantıların görüldüğü sonuçları ortaya konmuştur. Aynı zamanda, bu araştırma sonucunda örgütsel süreçler ve bu örgütsel süreçler karşılığında oluşan örgütsel davranışlar bağlamında yapılan değerlendirmede yaşam alanı örgütlerin ideal tip olarak ortaya çıktığı ve çekim merkezi okullar, etkisiz-kararsız okullar, gergin okullar, butik okullar, kahraman bekleyen okullar, kargaşalı okullar, durağan okullar, küçük adım okulları, kırtasiyeci okullar adlarında 10 adet okul tipi oluşturulmuştur.

The aim of the research is to analyze relationships, structure, culture, technologies, organizational lives encountered in schools, to reveal how organizational structural processes of educational organizations are being examined in the contexts of loosely coupled systems, organized anarchies, complexity theory and isomorphism, to explain the possibility of rebuilding the structure of educational organizations in context of these models, to create a school typology according to the structural processes endemic to our country.Method: This research which aimed to reveal the organizational structure and process of education organization with the help of alternative views was structured as a case study. In the research, semi-structured interviews defined according to purposive, maximum sampling were carried out with 30 different participants, composed of teachers and education admininstrators from 19 different schools. Due to the cases united in themselves to be occured in this study and the cases needed to be handled in multiple ways, a multiple case study was structured. Every paradigm occured as different case in itself. In addition to multiple case study, this research is a typology study at the same time. This study was structured as multi-dimensional typology and explanatory typology because it needed to be examined in more than one dimension. As explanatory typologies are handling multi-dimensional conceptual classification, both descriptive and classifying specifications are being revealed at the same time. The data obtained from interviews with academicians were analyzed using content analysis.Results: According to the analysis of research data, the categories under four paradigms analyzed by being thought as different cases in themselves were created. Indeed, when organizational structure was considered in four main contexts, it was reached to nine different categories in context of loosely coupled organizations, seven different categories in context of organized anarchies, nine different categories in context of complexity theory, two different categories in context of isomorphism.Conclusion and Suggestions: When organizational structure is considered, it is possible to see the four paradigms in focus of this research and their examples in school structures. Schools have the specialties of loosely coupled organizations, organized anarchies, complexity theory and isomorphism. Nonetheless, it has not been seen analogy between theories and all of the categories resulted in the research and some differentiated results have been shown up. In the first context as loosely coupled organizations, schools are structured based on goal confusion and uncertainty, informalization of technology, informal organization structure, low level of cooperation, connectedness with school environment, intense flexible and creative applications, tight coupling within organization, lack of evaluation and supervision and the garbage can decision-making process used alternatively. In the second context as organized anarchies, schools are structured based on unsteady participation to environment, goal confusion and uncertainty, an unpredicted process within the organization, non existent hierarchical authority and system, garbage can decision-making as an alternative decision making, lack of evaluation and supervision and fluid staff structure. In another context as complexity theory, schools are structured based on unpredicted process within organization, dynamic and flexible applications, unsteady mutual interaction with environment, tight coupling within organization, informal structure and process at forefront, upheavals affected by tiny inputs, alternative decision-making processes, flexible evaluation and a process of change. According to last context, isomorphism, schools are structured based on being in harmony with the rest and requested resemblance in school lives. Moreover, at the end of the research ten school types named living space schools, which are the ideal type, centre of attraction schools, ineffective-indecisive schools, tense schools, boutique schools, hero-demanding schools, tumultuous schools, fixed schools, small-step schools, stationer schools have been created in the context of organizational processes and organizational behaviors in response to these organizational processes.