The visibility and plausibility of the invented languages in translation: Pravic, Karhidish and Kesh Languages of Ursula K. Le Guin

Abstract

Dil icat etmek ilk duyulduğunda alışılmadık gelebilir, ancak dil icat etme olgusu yıllarca birçok çalışma ve tartışmanın konusu olmuştur. Doğal dillerden farklı olarak, icat edilen diller bilinçli olarak üretilen dillerdir. Yüzyıllar boyunca, mükemmel bir dil arayışı kutsal, evrensel ve filozofik dillerin düşünürler ve yaratıcılar tarafından üretilmesine öncülük etmiş, 19. yy da ortaya çıkan küresel iletişim ihtiyacı ise uluslararası yardımcı dillerin hızla üretilmesine aracı olmuştur. Bu dil üretim yıllarına paralel olarak, dil icadı, yazarlar tarafından kurgusal dünyalarda yer alan karakterler için türetilen diller olarak edebiyatta da kendisini göstermiştir. Bilim ve teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler, bilim-kurgu roman türüne de çeşitli yenilik ve değişikliklerle yön vermiştir. Dil icat etme, bu hayal edilen dünyaları oluşturmak ve akla yatkınlığını, inandırıcılığını sağlamak için önemli bir metin ögesi olarak kullanılmıştır. Akıcılık ve anlaşılırlığı artırarak daha çok hedef okuyucuya ulaşma çabaları, çeviriler yoluyla hedef metinlerde oluşturulan kurgusal dil yapılarında kayıplara ve dolayısıyla kaynak metnin ve çevirmenin görünmezliğine sebep olabilmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmanın amacı, bilim-kurgu roman türünde pek çok eser vermiş olan Ursula K. Le Guin'in üç farklı eserinde yer alan ve bir metin aracı olarak kullanılan kurgusal dil yapılarının (Karanlığın Sol Eli'nde Karhidece, Mülksüzler'de Pravca, Hep Yuvaya Dönmek'te Keş dili) eserlerin Türkçe'ye yapılan çevirilerinde ne ölçüde değiştirildiği ya da korunduğunu ortaya koymak ve böylece çevirmenlerin çeviri süresince aldığı kararlara ve tercihlere odaklanarak, bu dillerin görünür/görünmezlik durumlarını belirlemektir. Bu amaçla, karşılaştırmalı kuramsal analizin temelini, Venuti (1995) tarafından önerilen çevirmenin/çevirinin görünmezliğine yönelik yaklaşımı oluşturmaktadır. Analizleri yapmak için seçilen romanlardaki icat edilmiş diller Cheyne'nin (2008) modeline göre kategorize edilmiştir. Neolojizmler Stockwell (2006) sınıflandırmasına göre gruplandırılmış ve Newmark'ın neolojizmlerin çevirisine ilişkin referansına göre çeviri prosedürleri belirlenmiştir. Araştırmanın bulguları, icat edilen dillerin çevirmenler tarafından çoğunlukla yabancılaştırıldığını ve dolayısıyla yabancılaştırma ve inandırıcılık etkisinin erek metinlere de yansıdığını ortaya koymuştur.

Inventing a language can sound a bit unusual when heard for the first time, but the phenomenon of language invention has been the topic of many studies and discussions for many years. Unlike natural languages, invented languages are consciously created. For centuries, the search for a perfect language led to the invention of sacred, universal or philosophical languages by thinkers and inventors and the rise of the need for global communication that emerged in the 19th century mediated the invention of international auxiliary languages. In parallel with these years of creation, language invention in literature manifested itself as languages devised by the authors for characters in their fictional worlds. The rapid developments in science and technology encouraged also science-fiction novels in literature. Language invention constituted one of the key text elements to establish the plausibility of imagined worlds in science fiction texts. The loss of these invented languages within the target texts for the sake of fluency and comprehensibility may cause the invisibility of the source text and the translator. In this context, this study aims to reveal the extent to which invented languages in three different works of Ursula K. Le Guin (Karhidish in The Left Hand of Darkness, Pravic in The Dispossessed and Kesh in Always Coming Home) were substituted or conserved in the Turkish translations of the novels. Thus, the study intends to identify the visibility status of the invented languages by focusing on the preferences and decisions taken by the translators during the translation process. For this purpose, the study is based on Venuti's (1995) critical approach to the 'invisibility' status of the translator/translation. To conduct the analyses, invented languages in the selected novels were categorized according to Cheyne's model (2008). The neologisms were grouped according to the classification of Stockwell (2006) and the translation procedures were identified based on Newmark's reference for the translation of neologisms (1998). The findings of the study revealed that the invented languages were mostly foreignized by the translators and thus their estrangement and plausibility effect were reflected also in the target texts.