Divan şiirinde ay (XV.-XVI. yüzyıl)

Abstract

Gökyüzü ve gökyüzüne ait unsurlar Divan şairlerinin her zaman ilgisini çekmiş ve şairler şiirlerinde sıklıkla bu unsurlara yer vermişlerdir. Geceyi aydınlatan bir gök cismi olarak ay da şairler tarafından pek çok kez türlü benzetme ve hayallere konu edilmiştir. `Divan Şiirinde Ay` başlığını taşıyan bu tezde, XV. ve XVI. yüzyıllardan seçilmiş divanlardan hareketle ayın Divan şiirindeki yeri, özellikleri, hangi unsurlarla ilişkilendirildiği gibi konular incelenmiştir. Tezde, ayın Türk kültür ve mitolojisindeki yeri, İslamiyet'te ve tasavvufta nasıl algılandığı ortaya konulduktan sonra kozmik bir unsur olarak Divan şiirinde hangi ilgilerle söz konusu edildiği sorusuna cevap aranmıştır. Bu bağlamda öncelikle taranan divanlarda aya karşılık gelen kelimeler ve ay ile kurulan tamlamalar belirlenmiştir. Ayın diğer gök cisimleriyle olan ilgisi, âşık ve sevgiliyle münasebeti, inanışlardaki yeri ve bunun Divan şiirine yansıması, benzetildiği canlı veya cansız unsurlar da tezde incelenen konular arasındadır. Böylece bu tezde, Divan şiirinin klasik çağında ay motifinin nasıl yer aldığı metin merkezli bir incelemeyle ortaya konmaya çalışılmıştır.Anahtar kelimeler: Ay, Divan şiiri, gece, gökyüzü, XV. yüzyıl, XVI. yüzyıl

The sky and the elements related with the sky have always aroused the interest of Divan poets and poets have frequently included these elements in their poems. The Moon, as a celestial body that enlightens the night, has become the subject of various metaphors and images many times. In this thesis entitled `The Moon in Divan Poetry`, topics such as the place of the Moon in Divan poetry with reference to divans chosen from 15th and 16th centuries, its characteristics and the elements it is associated with are examined. After the place of the Moon in Turkish culture and mythology and how it is perceived in Islam and Sufism were presented, answers were sought to the question of its relevance in Divan poetry as a cosmic element. Within this context, first of all, words that correspond to moon and phrases made with moon were found in divans reviewed. The topics examined in the thesis are the associations of the Moon with other celestial bodies, its relation with the lover and the beloved, its place in beliefs and the reflections of these in Divan poetry, the living and non-living elements it was likened to. Thus, the purpose of this thesis is to present how the motive of the Moon took place in the classical age of Divan poetry through a text-based analysis.Key Words: Divan poetry, 15th century moon, night, 16th century, sky