Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn tercümesi (inceleme-tematik tasnif- sözlük- çeviri yazılı metin)

Abstract

Türk Edebiyatında önemli bir yere sahip olan ve rüya tabirlerini konu edinen tabirnameler, dönemin dil, edebiyat, kültür ve sosyal hayatının birer yansıması olarak görülebilir. Buna rağmen edebiyat araştırmaları bağlamında tabirnameler üzerinde yapılan çalışmaların oldukça az yahut içerik incelemelerinin yetersiz olduğu yapılan araştırmalar neticesinde görülmüştür. Bu sebeple Almanya Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi'nde Morina Turc. 032 numarada kayıtlı Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn adlı eser tez konusu olarak seçilmiştir. Bahsi geçen eser hakkında araştırmalarımıza göre akademik herhangi bir çalışma yapılmamıştır ve eserin başka bir nüshası bulunmamaktadır. 1829/1830 yılında tamamlanan eser, 274 varaktır. Eserde Arap edebiyatı kaynaklı en bilinen tabirnamelerden olan İbni Sîrîn Tabîrnâme'si ve tabirname alanında adına çok rastlanılmayan Şeyh Ebû Tâhir İbrahim B. Yahyâ b. Gannâm'ın El-Mu'lemü alâ Hurûfi'l-Mu'cem adlı tabirnamesinden faydalanıldığı tespit edilmiştir. Tezde incelenen metinde, Gannâm'ın adı geçen Arapça Tabîrnâme'sinin tertibi esas alınmış ve ayrıca İbni Sîrîn'in rüya tabirlerinden de sıkça faydalanılmıştır. Esere Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn isminin verilmesinde, metinde İbni Sîrîn'in tabirlerine çokça yer verilmesi ve onun tabirname geleneği içerisindeki bilinirliğinden faydalanılmak istenmesi de mümkündür. Her iki Arapça eserin tercümeleri ile yapılan kıyaslarda Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn'in-birtakım benzerliklerin yanı sıra-dil, üslup, anlatım şekli ve içerik bakımından bu eserlerden farklılık gösterdiği görülmüştür. Bu şekliyle eserin, İbni Sîrîn ve Gannâm Tabîrnâme'lerinin etkisi ve mütercimin kendi bilgi birikiminden de istifade edilerek yazılmış bir Tabîrnâme olduğu söylenebilir. Eserin madde başları Arap alfabesine göre sıralanmıştır. Metinde her maddenin tabirinden evvel yapılan ayrıntılı ve orijinal tanımlamalar bulunur. Tabîrnâme, madde başı tanımlamalarında ve tabirlerde Arapça, Farsça ve eski Anadolu Türkçesiyle zenginleşen bir kelime kadrosuna sahiptir. Yapılan tezde; farklı konularda pek çok kelimeye, dil ve kültür unsurlarına yer veren yazma eserin; şekil ve muhteva yönünden detaylı tasnifinin yapılması, madde başı sözlüğünün oluşturulması ve çeviri yazıya aktarılmasıyla, edebiyat araştırmalarında kullanılabilecek bir kaynak ortaya koymak amaçlanmıştır. Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn Tercümesi başlıklı tez, giriş üç bölüm, sonuç, ekler ve kaynakçadan oluşmaktadır.

The books on the interpretation of dreams (tabirnames) which have an important place in Turkish literature reflect the language, literature, culture and social life of the period. Despite this, it was observed that the research made on the subject, that they were rather few or that they were insufficient as to content. Thus, the manuscript titled Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn (Book of the Interpretation of Dreams byn İbni Sîrîn), that is registered as Morina Turc. No. 032 in the Leipzig University Library in Germany was selected as the subject of this thesis. According to our research about the aforementioned work, no academic study was made and there is no other copy of the manuscript. The manuscript was completed in 1829/1830 and has 274 sheets. In the thesis, it was determined that two tabirnames originating from Arabic literature are benefited in the manuscript. One of them is İbni Sîrîn's Tabîrnâme, which is one of the most well-known dream interpretations, and the other is Sheikh Ebû Tâhir İbrahim B. Yahyâ b. Gannam's El-Mu'lemü alâ Hurûfi'l-Mu'cem, whose name is not very common in the field of dream interpretation. In the manuscript, the arrangement of Gannam's Arabic Tabîrnâme was taken as a basis and also interpretations of İbni Sîrîn were frequently used. It may have been effective in naming the work Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn, that many of Ibn Sîrîn's dream interpretations were included in the text and that it was desired to benefit from his familiarity in the tradition of dream interpretation. In comparisons made with the translations of both Arabic works, it was seen that although some similarities, Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn differs from these works in terms of language, style, expression and content. In this manner, the manuscript was written by benefiting from the influence of both interpretations of dreams and from the accumulation of knowledge by its writer. The item headings of the manuscript were listed in order according to the Arabic alphabet. There are detailed and original definitions made before the interpretation of dreams for each item in the text. Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn, in its definitions at the beginning of each item and its interpretation of dreams has a word cadre, which is enriched with Arabic, Persian and ancient Anatolian Turkish. In the dissertation written, by making a detailed classification from the aspect of form and contents, forming the item heading dictionary and transferring the translation writing of the handwritten manuscript work, which gives place to many words on different subjects, and language and cultural components, it was aimed to set forth a resource that could be used in literature research studies. The dissertation with the title of `Dictionary of the Interpretation of Dreams titled Kitâb-ı Tabîrnâme-i İbni Sîrîn` is composed of an introduction, three sections and a conclusion.