Abdullah Zühtü'nün Türk kültür ve sanat hayatına katkıları

Abstract

1869-1925 yılları arasında yaşayan Abdullah Zühtü, çeşitli yönleriyle devrinin öne çıkan isimlerindendir. Mekteb-i Sultani mezunu olan Abdullah Zühtü, genç yaşta gazetecilik faaliyetlerine başlar. Payidar gazetesi ile basın yayın faaliyetlerine atılan Abdullah Zühtü, Zuhur, Saadet, Tarik, Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakikat, Mektep, Resimli Kitap, Hanımlar Âlemi, Servet-i Fünun ve Peyam-ı Sabah gibi devrin önemli gazete ve dergilerinde çalışır, eserler ve yazılar kaleme alır. Gazetecilik faaliyetleri yürüttüğü dönemde zaman zaman Tarik, Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakikat, Peyam-ı Sabah gazetelerinin başmuharriri olur. Bu gazete ve dergilerde telif ve tercüme olmak üzere çok sayıda hikâye, roman, şiir, fıkra/makale gibi türlerde eserler ortaya koyar. Aynı zamanda dil bilgisi risaleleri, fennî konularda küçük risaleler ve Süleyman Tevfik Özzorluoğlu ile birlikte yazdığı tarih kitabı da yazı tecrübeleri arasındadır. Matbuat tarihinde ilk `basın grevi` sayılabilecek `iş bırakma` girişiminin öncü ismi Abdullah Zühtü'dür. II. Meşrutiyet'in ilan edilmesi üzerine bu hadiseyi duyurmak için Hüseyin Cahit'le birlikte ilk teşebbüs çabalarında yer alır. Yine aynı dönemde bir matbuat cemiyeti kurma fikrini ortaya atarak Osmanlı Matbuat Cemiyetinin kurulmasında öncü rol oynar. II. Meşrutiyet'in ilanın ardından Yeni Gazete'yi tesis ederek `patron` olur. Yeni Gazete, 1908-1913 yılları arasında son derece rağbet gören bir yayın organıdır. Abdullah Zühtü Babıali Baskını (1913) sonrasında gazetesini kapatmak zorunda kalır. 1918'e kadar Abdullah Zühtü'nün hiçbir gazete yazısında imzası görülmez. 1918'de tekrar Yeni Gazete'yi çıkarmaya başladığında İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı eleştirilerini şiddetli şekilde dile getirmeye başlar. Mütareke Dönemi'nin sosyal, siyasal ve ekonomik koşullarına dayanamayarak 1919'da Yeni Gazete'yi tekrar kapatmak zorunda kalır. 1920 yılında Damat Ferit Paşa Hükumeti döneminde Matbuat Umum Müdürlüğü yapan Abdullah Zühtü, mizacının da etkisiyle dört aylık kısa bir sürenin ardından istifa eder. Tekrar Sabah ve Peyam-ı Sabah'ta yazılar kaleme almaya başlar. Dönemin sosyal ve siyasal gelişmeleriyle ilgili fıkralar/makaleler kaleme alır. Aynı zamanda önceki hikâyelerinden farklı bir yaklaşımla yenileşme/modernleşme ve Avrupa özentisi yaşam biçimine eleştirel bir bakışla yaklaşır. 1922'de matbuata tamamen veda ederek `antika ticareti` ile geçimini sağlamaya başlar. Antika koleksiyonu arasında son derece önemli eserler bulunduran Abdullah Zühtü, bu alanda devrin pek çok meşhur ismi tarafından takdir ile karşılanır. Bu çalışma ile eser verdiği dönemde son derece rağbet görmesine rağmen ölümünün ardından âdeta unutulan Abdullah Zühtü'nün gerek eserlerine gerek basın yayın tarihindeki önemine dikkat çekilmiş ve onun hakkında yapılacak çalışmalar için de katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Abdullah Zühtü, who lived between 1869-1925, is one of the prominent names of his period with various aspects. Abdullah Zühtü, who is a graduate of Mekteb-i Sultani, begins his journalism activities at a young age. Abdullah Zühtü, who started press activities with the Payidar newspaper, works with important newspapers and magazines of the period such as Zuhur, Saadet, Tarik, Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakikat, Mektep, Resimli Kitap, Hanımlar Âlemi, Servet-i Fünun and Peyam-ı Sabah, writes works. During his journalism activities, he was the editor-in-chief of the newspapers Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakikat and Peyam-ı Sabah from time to time. He wrote many stories, novels, poems, anecdotes/articles, including copyright and translation, in these newspapers and magazines. At the same time, grammar treatises, small treatises on scientific subjects and a history book with Süleyman Tevfik Özzorluoğlu are among his writing experiences. Abdullah Zühtü is the pioneer of the `quit work` initiative, which can be considered the first `press strike` in the history of the press. After the declaration of the Second Constitutional Monarchy, he took part in the first attempt with Hüseyin Cahit to announce this event. In the same period, he put forward the idea of establishing a press society and played a leading role in the establishment of the Ottoman Press Society. II. After the proclamation of the Constitutional Monarchy, he became the `boss` by establishing the Yeni Gazete. Yeni Gazete is an extremely popular publication between the years 1908-1913. Abdullah Zühtü had to close his newspaper after the Babıali Raid (1913). Until 1918, Abdullah Zühtü's signature was not seen in any newspaper article. When he started to publish Yeni Gazete again in 1918, he began to express his criticisms against the Committee of Union and Progress. Unable to withstand the social, political and economic conditions of the Armistice Period, he had to close the Yeni Gazete again in 1919. Abdullah Zühtü, who was the General Manager of the Press in 1920 during the Damat Ferit Pasha Government, resigned after a short period of four months, due to his temperament. He started to write articles in Sabah and Peyam-ı Sabah again. He writes anecdotes/articles about the social and political developments of the period. At the same time, with a different approach from his previous stories, he takes a critical look at innovation/modernization and the European wannabe lifestyle. Saying goodbye to the printing press in 1922, he started to make a living with the `antique trade`. Abdullah Zühtü, who has extremely important works in his antique collection, is appreciated by many famous names of the period in this area. With this study, the importance of Abdullah Zühtü, who was almost forgotten after his death, although he was very popular during his work, was drawn attention to both his works and the history of the press, and it was aimed to contribute to the studies to be made about him.