Azerbaycan halk müziği türlerinden deramed, renk ve diringi (diringe) üzerine karşılaştırmalı bir araştırma

Abstract

ÖZET Derâmed, Renk ve Diringi (Diringe), Azerbaycan Mugam/Destgah Musikisi içerisinde yer alan enstrümantal musiki türleridir. Mugam/destgah musikisi ise, Anonim Halk Musikisi ve Aşık Musikisi ile beraber, Azerbaycan geleneksel musikisini teşkil eden üç büyük gruptan biridir. Bu üç büyük musiki grubu, Azerbaycan halk musikisine ait pek çok musiki türünü kapsamaktadır. Mugam ve Destgah, Azerbaycan musiki hayatı içinde birbirleri ile yakın ilişkide olan, ancak sahip oldukları çeşitli özellikler bakımından bazı farklıklar taşıyan kavramlardır. Mugam, improvizyon üslubuna dayalı şube adı verilen bölümlerin meydana getirdiği; vokal, vokal-enstrumantal ve enstrümantal icra şekillerine sahip musiki eserlerine verilen isimdir. Destgah ise temelde vokal-enstrumantal mugama bağlı olup, onun improvize bölümleri (şubeleri) ile birlikte, vokal-enstrumantal ve enstrümantal tarzdaki başka musiki eserlerinin de bir arada icra edilmesi neticesinde meydana gelen büyük bir musiki formudur. Başka bir ifadeyle, improvizasyon üslubuna dayalı vokal- enstrumantal mugam şubeleri ile, vokal-enstrumantal ve enstrümantal tarzda icra edilen başka musiki türlerinin mantıki bir sıraya göre bir arada kullanılması, söz konusu mugama destgah şeklini kazandırır. Mugam/destgah formunu teşkil eden vokal-enstrumantal türler, Mugam, Tesnif ve Zerbi (ZerbH/Ritmik) Mugam; enstrümantal türler ise, Derâmed, Berdaşt, Renk ve Diringi (Diringe) 'dir. Bu vokal-enstrumantal ve enstrümantal musiki türleri, metro- ritmik açıdan farklı özelliklere sahiptirler. Öyle ki, vokal-enstrumantal türlerden biri olan Tesnif ve enstrümantal icra şekline sahip olan Derâmed, Renk ve Diringiler, düzenli bir usûl yapısı gösterirken, vokal-enstrumantal şekilde icra edilen Mugam ve enstrümantal Berdaşt, serbest ritmli ve improvize karakterlidir. Vokal-enstrumantal Zerbi Mugamlar ise bu metro-ritmik unsurların her ikisine birden sahip olan eserlerdir. Zira, onların vokal partisyonu serbest ritmli, enstrümantal partisyonu ise düzenli bir usûl kuruluşuna sahip melodilerden meydana gelir.Azerbaycan halk musikisinin çok bölümlü mugam/destgah formu içerisindeki enstrümantal türlerden biri olan Derâmed, destgahm başlangıcında çalınır ve onun genel musiki yapısını, belirli özelliklerini dinleyiciye takdim eder. Renk ye Diringiler ise, improvize mugam şubeleri arasında seslendirilerek onları birbirine bağlayıcı bir köprü vazifesi görürler. Bu enstrümantal eserlerden bir kısmı, mugam/destgahlardan bağımsız olarak anonim halk musikisi türleri gibi kullanılabilme özelliğine de sahiptirler. Azerbaycan halk musikisi hakkında yazılan ilmi eserlerde, derâmed renk ve diringiler ile ilgili yeterince bilgi verilmemiş ve tespit edilen sınırlı bilgilerde de Derâmed ve Diringiler genel olarak `Renk` adı altında anlatılmış olsa da, bunlar mugam/destgahlardaki mevki ve fonksiyonları, sahip oldukları metro-ritm, metronom, formal kuruluş ve isimlendirme özellikleri ile birbirinden ayrılan farklı musiki türleridir. vıı

SUMMARY Deramed, Renk and Diringi (Diringe) constitute the instrumental type of music included in the Azerbaijan Mugam/Destgah musicals. Mugam/destgah musical is one of the three primary groups which institutes the traditional Azerbaijan musical in association with anonymus folk music and the Aşık music. These three essential musical groups include many type of musicals that belong to Azerbaijan folk music. Mugam and Destgah represents the concepts which bears some differentiation with respect to many properties that they have while having close relationships amongst themselves in the musical life of Azerbaijan. Mugam is a title which is given to the musical art works that has vocal, vocal-instrumental and instrumental playing and performing form which is produced by the partitions which are called şube (branch) which is frequently dependent to the method of improvisation accordingly. On the other hand, the Destgah is essentially dependent to the vocal-instrumental mugam, in association with its improvisational partitions (branches) it constitues a great musical form which is produced from the collective performance of other type of music's together including vocal, vocal-instrumental and instrumental. In other words; It is dependent on the instrumental method, the subject mugam is formed into its destgah character with the collective use of the vocal-instrumental mugam branches, with other types of musicals that have been performed in vocal-instrumental and instrumental way in a logical order. If the instrumental types which constitute the Mugam/destgah form are comprised of instrumental types of Mugam, Tesnif, and Zerbi (Zerbh/rhythmicalt) Mugam it is Deramed, Berdast, Renk and Diringi (Diringe). Such vocal-instrumental and instrumental musical types have different features with respect to metro-rhythmical angle. As a matter of fact, while Tesnif which is one of the vocal-instrumental types and Deramed, Renk and Diringes which have instrumental performance form show a regular method scructure the Mugam which is performed in vocal-instrumental form and Berdast in instrumental have the improvising character with free rhythm. However, the vocal-instrumental Zerbi Mugams constitute the works having both this metro-rhythmical elements. Because, the vocal partition ofthese are composed of the melodies which have free rhythm, while the instrumental partitions have rather a regular method structure. Deramed which is one of the instrumental types in the form of mugam/destgah of multy partitions of the Azerbaijan folk music is played at the beginning of destgah, and presents and introduces its general musical structure and certain features to the listeners. The Renks and Diringes serve as a bridge interconnecting them having been sung amongst the mugam branches with improvisation. A part of these instrumental works, has the feature of being used free from the mugam/destgahs such as anonymus folk music types. In the scientific works which are written about the Azerbaijan folk music, no sufficient information have been provided in regards of Deramed, Renk and the Dringes, and the limited information identified thereunder are although described under the title of `Renk`, these are the different musical types which are distinguished from each other with their features of metro-rhythm, metronome, formal constitution, and title which they have in mugam/destgahs as a matter of their location and due functions. IX