İzmir ve Manisa çevresindeki Orta Bizans Dönemi Templon arşitavları

Abstract

Bizans litürjisinin büyük bölümü Orta Bizans kiliselerinde apsis önünde yer alan atlar çevresinde cereyan etmektedir. `Berna` olarak adlandırılan bu kutsal alan hafif mimari sınırlamayla `naos`dan ayrılır. Templonun parçası olan yatay taş kirişlerin veya arşitravlann / epistillerin ağırlıklı olarak ön ve alt yüzleri süslenmiştir; bu parçalar çeşitli süsleme özelliklerine sahiptir ve bu çalışma templonun bu önemli parçasının süslemeleriyle ilgilidir. Bizans' m başkenti İstanbul'da söz konusu elemanın kalıntılarına yeterli sayıda rastlanamamaktadır. Aksine, Batı Anadolu'da templon elemanları daha çok sayıdadır. Bu araştırmada İzmir ve Manisa çevresindeki templon arşitravlan incelenmiştir. Bölge müzelerinde (İzmir, Ödemiş, Tire, Bergama, Manisa) bulunan örnekler araştırılmış, çeşitli Türk yapılarında devşirme olarak kullanılan parçalar ve Efes H. İoannes ve Efes Meryem Ana Kiliseleri 'nin templon arşitravlan değerlendirilmiştir. Katalog içinde yer alan 71 parça, motif, üslup ve işçilik bakımından birbiriyle ve yakın çevre yörelerinde, Ege'deki yunan adalarında ve Kıta Yunanistan'ında bulunan örneklerle karşılaştınlmıştır. Orta Bizans'a özgü süsleme programına sahip olan, 9.- 12. yüzyıllar arasına tarihlendirilebilen parçaların çoğu yöresel üslupta yapılmışken, parçaların az bir kısmında da Başkent etkili bir üslup görülmektedir. Sonuç olarak katalogumuzda yer alan parçalar Batı Anadolu bölgesi içinde ele aldığımız bölgelerin Orta Bizans mimari süslemeciliğinde aktif durumda olduğunu ve kendi içlerinde bir bütünlük gösterdiğini belirtmektedir. l

The main part of the Byzantine liturgy is focused around the altar in front of the apse of Byzantine churches. This sacred area, called `bema`, is separated from the `naos` by a system of a light architectural barrier. The horizontal stone `beams`, `architraves` (lat.) / `epistyles`(gr.) are heavily decorated on both outer and inner faces as well as on the soffits; they are the bearers of many featured ornaments and this present study deals mainly with the decorations of this substantial part of the `templon`. In Istanbul, the capital of the Byzantium, the remains of these elements are not present in large numbers. Contrarily, architraves are in abundance in the Western Anatolia. This work focuses on the remains of templon architraves in the area around İzmir and Manisa. Samples investigated are from the local museums of İzmir, Ödemiş, Tire, Bergama, Manisa; apart from them the reused fragments in different Islamic monuments and templon architraves in the churches of StJohn and the Virgin Mary in Ephesus (partly in situ) are examined. 71 pieces included in our catalogue are compared with each other and with other samples from neighbouring regions, with those on the Greek Aegean islands and in the Greek Main Land. Motives, styles and technical peculiarities in their designs are minutely scrutinized. All the samples belong to the Middle Byzantine decoration programme and are dated from the 9th to the 12th centuries. Most of them had been worked out in local styles while a few displays a distinct influence of the capital of the Byzantine Empire. As a conclusion, the pieces studied in the catalogue show that architectural ornament found in the Western Anatolia took an active part in the Middle Byzantine artistic sphere and belongs, as a whole, to a sole frame of type and style.