Anadolu Selçuklu kervansaray mescitleri

Abstract

ANADOLU SELÇUKLU KERVANSARAY MESCİTLERİ ÖZET Tez çalışmasında, Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilmiş kervansaray yapılarının mescit mekanları incelenmektedir. Katalogta ele alınan 20 yapıdan 4 tanesi avlu ortasında bağımsız köşk mescit olarak, 7'si oda, eyvan ya da tonoz üzerine yerleştirilerek yükseltilmiş mekanlar, 9 tanesi de kervansarayların genellikle giriş cephelerinde ve zemin katta yer almışlardır. Çalışmanın başında, kervansaray yapılarının Anadolu öncesi mimari gelişim çizgisi ve Anadolu kervansarayları mescit mekanlarının öncüsü olabilecek örnekler incelenmiştir. Anadolu'da Selçukluların sağladığı huzurlu ortamda ticaretin ve kervan yollarının gelişmesi, kervansarayların inşası ve yoğun olarak devamı etmesiyle ilgili olduğundan konunun boyutları içinde ele alınmıştır. Mescit mekanlarının, Anadolu Selçuklu kervansaraylarının planlarında aldıkları yerler farklılıklar göstermiş, zemin kata, taç kapı eyvanı, tonoz veya bir oda üzerine yerleştirilen örneklerden sonra ilgi çekici bir grubu da köşk mescitler oluşturmuştur. Bu yapıların kaynağı olarak, çalışmalarda genellikle dört ayaklı ve kemerli planlarına bağlanarak ateş tapmakları (char-tag) gösterilmiştir. Bu çalışmada, kaynaklardan bildiğimiz kadarıyla Anadolu'daki yapılardan önce ya da çağdaş örnekler yoktur. Bu haliyle de, köşk mescitler, Anadolu'ya özgü yapılardır. Katalog bölümünde yapılar çizim, fotoğraf ve mimari-süsleme özellikleriyle verildikten sonra, mescit yapılan ayrı inşa edilen kervansaraylar, mescit mekanı bulunmayan veya günümüze ulaşmayan örnekler üzerinde durulmuştur. Değerlendirmede katalog verileri sistematik olarak tekrar ele alınmış, Osmanlı dönemi kervansaraylarındaki mescitler de bu bölümde yer almıştır.

THE MASJID CHAMBERS OF THE ANATOLIAN SELJUKS CARAVANSERAIS SUMMARY This work examines the masjid chambers of the caravanserais which were built in the Anatolian Seljuk period. At this study, there are 20 caravansarai buildings in the catalog; 4 of them are independent kiosk masjids in the center of the courtyards, 7 of them are on a room, iwan or vault as raised chambers and the others are at the ground level, usually in the plan of the main entrance side. At the beginnig of the study, the architectural development of the pre- Anatolian caravanserai buildings and former examples of the masjids chambers in these buildings were examined. Development of the trade and caravan ways in the peacefull atmosphere of the Anatolian Seljuk period were considered related closely to the construction of the caravanserai buildings in this survey. The places of the masjid chambers in the caravanseraies of Anatolian Seljuk period have different locations in the plans. The masjid chambers take place near and over the main entrance iwan or as kiosk masjid in the middle of the courtyard which makes up the most attractive group. In many studies, generally, the fire temples (char-tag) with their four pillars and arches are accepted as the source of the kiosk masjids. As we learn from the researches, there are no examples for the kiosk masjids from outside Anatolia and the buildings of the pre-Anatolian Seljuk period. As a result, the kiosk masjids are unique to Anatolia. In the catalog, the buildings are given with their drawings, photograps and architectural-decoration definitions, caravanserais that have the seperate masjid buildings, caravanserais that have no masjid chambers or the masjid chambers that are disappeared are studied. In evalution, information of the catalog were examined in a systematic method, also the masjid chambers of the caravanserais from the Ottoman period take place in the same part. XSB