Eski Türk kumaş desenleri ve son elli yılın uygulamaları

Abstract

Türk dokumacılık sanatı Orta Asya'da başlamış,beylikler dönemini takip eden Selçuklu döneminde gelişmeye devam ederek Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi,sosyal ve kültürel yönden en başarılı olduğu 16.yy'da geniş bir uygulama alanı bularak zengin bir desen arşivinin oluşması sağlanmıştır.Farklı kültürlerde yetişmiş Baba Nakkaş, Şah Kulu ve Kara Memi gibi usta sanatkarların Osmanlı sarayı bünyesinde kurulan atölyelerde toplanarak yarattıkları üsluplar ve yetiştirdikleri öğrencileri ile Osmanlı kumaş sanatının ne kadar geniş bir kültür sentezine sahip olduğunu görülebilmektedir.Osmanlı motiflerinin kullanıldığı kumaşların üretiminde kullanılan değerli malzemeler nedeni ile bu kumaşlar önceleri sadece saray mensupları için üretilmiş,halk tarafından kullanılması doğru bulunmamıştır.Cumhuriyetin ilanı ile birlikte sanayileşme hareketleri hız kazanmış Osmanlı motifli kumaşlar daha geniş kitlelerin kullanımına sunulmuştur.Üniversite ve eğitim kurumlarının açılması ile geleneksel Türk motiflerinin yeni nesillere öğretilmesi görevini üstlenen öğretim elemanlarının yetiştirilmesi ve bu motiflerden yola çıkarak tasarımlar yapabilecek yeni nesil tasarımcıların yetiştirilmesi sağlanmıştır. Dernek ve vakıfların düzenledikleri desen yarışmaları ile Osmanlı desen arşivinde bulunan geleneksel motiflerin güncel tasarımlarda kendine yer edinmesi sağlanmaktadır.Bu bilgiler ışığı altında hazırlanan bu çalışmada ,16 yy.da çağdaşlarıyla birlikte üslup bütünlüğü içinde en yüksek noktaya ulaşmış bulunan Türk kumaş desenlerinin oluşturduğu desen anlayışı ve kültürünün günümüz çağdaş desenleri ve tasarımlarına nasıl yansıdığının saptanması amaçlanmıştır.Geçmişten çağdaşa Türk desen anlayışının ve tasarımının irdeleneceği çalışmada Türkiye'de kumaş desenlerinin ve tasarımının, Türk desen kültürü açısından tekstil endüstrisine katkısı ve 2000'li yıllarda ne durumda olduğunun saptanması hedeflenmiştir.16 yy. örneklerinin, ülkemizin sayılı birkaç müzesinde yer alan ve dünyanın en önemli müzelerinde bulunan Türk kumaş desenleri repertuarı kapsamındaki desenler ve bilgiler ışığında cumhuriyetin ilanından 2000'li yıllara kadar geçen tarihsel süreçteki çalışmaların ve uğradığı değişimlerin saptanması, değişim etkenlerinin neler olduğu konu olacaktır.Anahtar Kelime: Saray, Kumaş, Osmanlı, Endüstri

The art of Turkish weaving had begun in the Central Asia, continued during Seljuks, and reached it?s peak at the 16th century Ottoman Art, when the empire was socially, politically and economically at the most powerful phase. During the 16th century, Ottoman fabrics had a vast application area, together with a rich pattern archive.In the 16th century, the leading court miniature painters, Baba Nakkaş, Şah Kulu and Kara Memi, worked, trained their students and created their ownd styles in the workshops of the Topkapı Palace. The origins and difference of their styles reflect the cultural synthesis of the Ottoman fabrics.Due to the precious materials used for fabric production, the products of the workshops were mainly presented to the consumption of the court and the public consumption was prohibited. After the declaration of Turkish Republic in 1923, the industrialization process begun in the textile industry. Ottoman patterns were presented to the consumption of the public.After the declaration of Turkish Republic, new schools and universities were opened, where the traditional Turkish patterns were taught to the new generations, and new designers were raised, who woudl create their designs within the traditional motifs.With the help of the pattern competitions, organised by the Foundations and Societies, the traditional motifs in the archives have been updated.This study has followed this route, and aimed to define the pattern method of the 16th century Turkish fabric design, which have a stylistic unity of its contemporaries and reached it?s peak and to explain the reflection of the contemporary potifs and textile designs.This study examines Turkish pattern method and design, from the past to the contemporary period. It is also aimed that to define the contribution of traditional patterns to the fabric designs and patterns of Turkey, Turkish pattern culture, and the situation in 2000?s.The fabric samples in the collections of leading Turkish and foreign museums were examined, and compared with the fabric designs and the patterns produced from the declaraiton of Turkish Republic to the 2000?s.Key words: Court, fabric, Ottoman, Industry.