Batı kaynaklarında Zazalar ve Zazaca

Abstract

ÖZETZazalar yüzyıllardan beri kadim Anadolu topraklarında yerleşik bir halk olarak yaşamaktadır. Fakat Zaza halkının kökeni ve nerden geldikleri hakkında birçok tez öne sürülmüş ve yıllarca Zazaların kökeni tartışılmıştır. Bu çalışmada, Zazaların etnik aidiyetleri ve Zaza dili bütün yönleriyle, Batılı araştırmacıların bakış açısıyla araştırılmıştır. Bu bağlamda, Batılı oryantalistlerin Zaza coğrafyasında yaptıkları araştırmalar incelenmiştir. Batılı araştırmacıların Zazalara nasıl bir bakış açısıyla yaklaştıkları, hangi unsurları tespit ettikleri, Zaza toplumunu nasıl bir sınıflandırmaya tabi tuttukları belirlenmeye çalışılmıştır. Zazalar ve Zazaca hakkındaki ilk kayıtlar, 1770 yılına ait bir haritada ''Zaza'' ibaresi olarak geçmiş ve ardından `Zaza aşireti` olarak, Carsten Neihbur (Danimarkalı/18.yy.) tarafından ''Arabistan ve Civar Ülkelere Gezi Notları'' (Reisebeschreibung nach Arabien und Anderen Umliegenden Landern) adlı çalışmaya alınmıştır. İkinci olarak, Zazalar ve Zazaca hakkındaki bilgilere Claudius James Rich (İngiliz/19.yy.) tarafından yazılan ''Kürdistan ve Eski Ninova Şehri Bölgesinden Anlatılar'' (Narrative of a residence in Koordistan and on the site of ancient Nineveh) adlı eserde rastlanılmıştır. Üçüncü olarak, Zazalar ve Zazaca hakkındaki ilk sağlıklı bilgiler, Peter Lerch (Rus/19.yy.) tarafından yazılan ''Kürtler ve Kuzey İrani Keldaniler Üzerine Araştırmar'' (Forschungen über die Kurden und die iranischen Nordchaldӓer) adlı bilimsel eserde geçmiştir. Daha sonraki yıllarda ise, birçok Batılı oryantalist ziyaret ettikleri Zaza coğrafyasında, Zazaların dili, kültürü, yaşam biçimleri ve inançları hakkında ayrıntılı bilgileri kayda geçirmiştir.Bu çalışmada siyasi kaygılardan uzak, bütünüyle bilimsel ölçütlerle araştırmalar ve makaleler tahlil edilmiştir. Yapılan bu çalışma ile birlikte, Zaza halkı birçok yönüyle ele alınmış ve bugüne kadar araştırılmayan özellikleri Batılı araştırmacıların gözüyle ortaya çıkarılmıştır.Anahtar Kelimeler: Zazaca, Carsten Neihbur, Peter Lerch, Claudius James Rich, Btılı araştırmacı, doğu, dil, kültür, inanç.

ABSTRACTZazas have been living as a settled people in Anatolian lands for centuries. However, many arguments have been put forward about the origin of the Zaza people and where they came from and the origins of the Zazas have been discussed for years. In this study, the ethnic belonging of Zazas and all aspects of Zaza language have been investigated from the point of view of Western researchers. In this context, the researches conducted by Western orientalists in Zaza geography have been examined. It has been tried to determine how Western researchers approached to Zazas, what elements they identified and how they classified Zaza society.The first records about Zazas and Zazaki were mentioned as `Zaza` on a map of 1770 and then were taken as a `Zaza tribe` into ''Reisebeschreibung nach Arabien und Anderen Umliegenden Landern'' book written by Carsten Neihbur (Danish/18th century). Secondly, the information about Zazas and Zazaki was come across in the ''Narrative of a residence in Koordistan and on the site of ancient Nineveh'' book written by Claudius James Rich (English/19th century). Thirdly, the first healthy information about Zazas and Zazaki was mentioned in the `Forschungen über die Kurden und die iranischen Nordchaldӓer` scientific work written by Peter Lerch (Russian/19th century). In later years, many Western orientalists recorded detailed information about the language, culture, lifestyles and beliefs of the Zazas in the Zaza geography where they had visited.These researches and articles have been analyzed with scientific criteria far from political concerns. With this study, the people of Zaza have been handled in many aspects and their features, which have not been investigated until today, have been revealed from the eyes of Western researchers.Keywords: Zazaki, Carsten Neihbur, Peter Lerch, Claudius James Rich, western researcher, eastern, language, culture, faith.