Kıbrıs Cumhuriyeti ve Kıbrıs sorunu (1960-1974)

Abstract

ÖZET Doğu Akdeniz'de Anadolu'nun bir parçası görünümündeki Akdenizlin üçüncü büyük adası Kıbrıs, stratejik konumu ile hem uluslararası güç odakları hem de Türkiye için jeopolitik bir değer taşır. Tarihi süreç içinde bir çok kavim ve devletin egemen olduğu Ada'da halk çeşitli milletlerden oluşan karmaşık bir yapı sergiler. Osmanlı Devleti'nin 1571 'de Kıbrıs'ı ele geçirmesinden sonra, Ortodoks-Hristiyan Rum toplumu ile Müslüman-Türk toplumu arasındaki ikili, etnik ve dini yapı Kıbrıs Ortodoks kilisesinin kışkırtmalarıyla belirginleşmiş,Megalo-Idea ve Enosis kavramları Yunan ve Rumlarca gündeme taşınmıştır. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonunda Rus tehdidine karşı Akdeniz'deki çıkarlarını korumak isteyen İngiltere, Osmanlı Devletine baskı yaparak Kıbrıs'a önce geçici olarak yerleşmiş, Birinci Dünya Savaşı sırasında da Adayı ilhak etmiştir.ilhak Lozan Antlaşmasıyla Türkiye tarafından kabul edilmek zorunda kalınmıştır. Kıbrıs'taki Türk ve Rumlar ingiliz koloni yönetimine ve birbirlerine karşı mücadelelerini kendi hedefleri istikametinde sürdürmüşlerdir. Bu süreçte Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar, sorunun uluslararası bir nitelik kazandırılması, İngiltere ve Türkiye ise sorunun ilgili tarafların birlikte görüşmeleriyle çözümlenmesi politikasını izlemiştir. İngiltere'nin Kıbrıs sorununa çözüm amacı ile başlattığı görüşmeler sonucunda, ilgili tüm tarafların katılımıyla 19 Şubat 1959'da Londra Antlaşması imzalanmış, Kıbrıs ve Rum toplumların ortak olduğu Kıbrıs Cumhuriyeti, Anayasa ile Garanti ve İttifak antlaşmaları imzalanarak 15/16 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur. 116Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü sağlamak amacıyla imzalanan Garanti ve ittifak Antlaşmalarına rağmen anayasayı değiştirmeye çalışan Rumlar, Akritas planı ile de Enosis'i gerçekleştirmeyi amaçlamışlardır. Makarios'un Anayasa değişiklik tekliflerinin kabul edilmemesi üzerine Kıbrıs tarihinde `Kanlı Noel` olarak yer alan 21-22 Aralık 1963 olaylarında bir çok Türk katledilmiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti'ni fiilen sona erdiren bu olayları takip eden günlerde Ada'da görevlendirilen BM Barış Gücü de barışı sağlamada etkisiz kalmıştır. Makarios'un SSCB'nin siyasi desteğinde Yunanistan'daki Cunta yönetimi ve Türk tarafı ile mücadelesi, EOKA terör örgütünün Türklere yönelik eylemleri, BM'deki çözümsüz görüşmeler ve son olarak Kıbrıs'ta yapılan Nicos Sampson darbesi Türkiye'nin Ada'daki Türk toplumunun güvenliğini sağlamak üzere garantörlük hakkını kullanarak Kıbrıs Barış Harekatı'nı gerçekleştirmesine neden olmuştur. 117

ABSTRACT Cyprus, the third biggest island of the Mediterranean which looks like a part of Anatolia in the East Mediterranean, has a geopolitical importance for both Turkey and international powers because of its strategical location. The island, which has been led by many nations and states throughout the history, has multiple communities where different nations live together. After the capture of the island by the Ottoman Empire in 1571, due to the provocations by the Cypriot Orthodox Church the dual etnic and religious structure between the Christian Greek society and Muslim-Turkish society became more distinct, and `Megola Idea` and `Enosis` were brought up by the Greek and Greek Cypriots. Britain, which wanted to protect its interests in the Mediterranean aganist the Russian threat after 1877/78 Ottoman-Russian war, at first temporarily settled down on the island and later invaded the island during the 1st World War. Turkey had to recognise the invason of the Island by Britain by signing the Lozan Treaty Turkish and Greek societies on the island kept on their struggle against each other and also against the British colonial administration. During this period: Greece and Greek Cyprots tried to turn the conflict into an international problem, while Britain and Turkey followed a policy to find a solution by negotiations between the parties. As a result of negotiotions led by Britain, all the relevant parties signed the London Treaty in 19 February 1959. Despite the constitutions and alliance agrements which were signed to maintain the independence and territorial integrity of the Rebublic of 118.Cyprus, Greek Cypriots tried to change the constitution and aimed to realise Enosis with the Akritas plan. Upon rejection of the constitutional amendments proposed by Makarious, many Turkish Cypriots were killed in the events of 21/22 December 1963, which is regarded as `Bloody Christmas` in the history of Cyprus. After these events which led to the De -Facto termination of the Republic of Cyprus, the U.N. peace keeping force on the island also became ineffective. With the political support of SSCB, Makarios carried on the struggle against the coup d'etat of Greece and Turkish administration, while EOKA terrorist organisation kept on activities against Turks. These events were followed by unseccesful negotations by the U.N. and the take over by Nicos Sampson. All these developments led Turkey, using its rights as a grante power, to exercise the Cyprus peace operation in order to provide the security of the Turkish society on the island. 119