Ferişteoğlu`nun Cavidan-name Tercümesi: Işk-name (inceleme-metin)

Abstract

Fars edebiyatında ortaya konulan bazı eserlerin Türkçe tercüme şerhlerininyapıldığı bilinmektedir. Hâfız Divanı; Feridüddin Attâr'ın Mantıku't-Tayr'ıŞebüsterû'nin Gülşen-i Râzı bunların en başta gelenleridir. Fars edebiyatının Türkedebiyatı üzerindeki etkisinin yaygınlaşmasında ve süreklilik kazanmasında butercüme ve şerhlerin önemli bir yeri vardır.Hurûfûliğin kurucusu olan Fazlullah-ı Hurûfû'nin Şirvan veya Hazar deniziningüney doğusundaki Esterâbâd şehrinde doğduğu söylenmektedir. Sûfû bir ailedengeldiği, babasının ve dedesinin sûfû olduğu bilinen Fazlullah, Mevlânâ'yı rüyasındagörür ve bir vahdet-i vücutçu olarak ortaya çıkar. Câvidân-nâme onun en önemlieseridir.Ferişteoğlu Abdülmecid İzmir Tire'de doğmuştur. Doğum tarihi konusundaherhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Babası Kadı İzzüddin'dir. Kardeşi olan İbnMelek'in oğlu olduğu belirtilmekte ancak bunu doğrulayacak herhangi bir kayıtyoktur. Ferişteoğlu'nun ölüm yeri Tiredir. Ölüm tarihi konusunda ihtilafbulunmaktadır. Ancak tüm kaynaklara göre 1469'dan önce ölmüştür. En önemli eserişüphesiz Işk-nâme'dir. Yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerde bir çok yazma nüshasıbulunmaktadır. Âhiret-nâme, Hidâyet-nâme, Hâb-nâme ve Lugat-i Kanûn-ı İlâhûonun diğer eserlerdir. Lugat-i Kanûn-ı İlâhû dışında kalan eserler üzerine herhangi birçalışma yapılmamıştır.Hurûfûlik, bir yandan İran dinlerinin kalıntılarından etkilenirken, Manihaizm,Budizm gibi ilahi olmayan dinlerin yanında, Hıristiyanlık, Yahudilik, Kabbalizm,Neoplatonizm, Hermetizm gibi inanç ve anlayışlara ait çeşitli düşünceleri, bâtınû biranlayışla yorumlayarak ortaya çıkmış senkretik mistik bir anlayıştır. Hurûfûlik birdin, mezhep veya tarikat değildir. Bir din değildir çünkü, mevcut dinlerin nasslarınaveya onların bâtınû te'vil geleneklerine dayanır. Mezhepler daha çok şer'ihükümlerin, ibâdetlerin farklılık göstermesi yönüyle ortaya çıkarlar. Hurûfûlik,ibâdetlerin yapılış biçiminden çok, sayılarıyla ilgilenir. Mezhepler arasında farzlarınsayısı ile ilgili herhangi bir ayrılık bulunmamaktadır. Hurûfûler, Âdem ve Havva'danbaşlayarak, birçok dini ibadeti kendilerince te'vil ederler.Fazlullah-ı Hurûfû'nin Câvidân-nâme'sinin en önemli Türkçe çevirisikuşkusuz Ferişteoğlu'nun Işk-nâmesidir. Işk-nâme'nin çok okunan bir eser olduğubir çok yazma nüshası bulunmasından anlaşılmaktadır. Alevû-Bektaşû çevrelerdeyaygınlaşan ve derviş meşrep kişilerce istinsah edilen eserin müellif nüshasınaulaşılamamıştır. Dört nüshadan hareketle karşılaştırmalı nüshası hazırlanan eserin,Eski Anadolu Türkçesinin dil ve gramer özelliklerini yansıttığı söylenebilir. Eserinderviş meşrep kişilerce istinsah edilmesi, bir çok nüshada istinsah tarihininbulunmaması, halk için yazılmış görüntüsü vermektedir.

It has been known that some works of Persian literature have been transtatedinto Turkish and they have Turkish explanations. The leading examples of these areHafız Divans, Mantıku?t-Tayr of Feridüddin Atar, Gülşen-i Raz of Şebüsteri. Therehave been important impect of these translations and explonations about Persianliterature over Turkish literature, its spreading and maintaining.It is reported that founder of, Hurufics, Fadlulluh-ı Hurufi was born in Şirvanor Esterabad, near south-east of Hazar Sea. He came from a sufis family Fadlulluh,whose father and Grand-father were also sufis, dream Mevlana, who is an animportant of mistic world, and he becames one of the pantheists. Cavidan-name isthe most important work of Fadlulluh.Ferişteoğlu Abdülmecid was born in Tire, İzmir.There is no informationabout his birth year. His father is Kadı İzzüddin. He died in Tire, as well. There aresome different account about his death year, but it is known that he died before 1469.Işk-name is the most important work of Ferişteoğlu.There have been a lot ofmonuscript of this work in Turkey and foreign libraries. His other works are Ahiret-name, Hidayet-name, Hab-name and Lugat-i Kanun-ı İlahi. There is not any researchon his works but Lugat-i Kanun-ı İlahi, Hurufism was affected by old iron religions.At the same time it was affected by the religions, such as Manihaism,Budism, Christianity, Jewish, Cabalism, Neo-platonism, Hermetism. This sufi pathinterpreted the understandings of those religious ideas. So, it is mistic sentreticunderstanding. Hurufism is not a religion, donomination or tariqa. İt is not a religion;because it has the same rules with the celestial religions. Since denominations wereappcared according to the differences, it is not a denomination. Hurufism has notdealt with worships, on the eontrar it has dealt with the figures of those worships.They have been interpreting many worships up to them since Adem and Eva.Işk-name of Ferişteoğlu is the most important Turkis translation of Cavidan-name of Fadlulluh. There have been many manuscripts of this work. So, it has beenunderstood that it was a common-read work. We haven?t reached the authour?s copy.But, we have used four different copies. And we have seen that it has reflected theexamples of old Anatolia Turkish. İt has been understood that it was written fort hepublic since there were not writing date.