Muhammed Badamyari, Hikayat: İnceleme-metin-sözlük

Abstract

Tez çalışmamıza konu olan Hikayat adlı manzum yazma eser, XVII. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden Muhammed Badamyari tarafından yazılmıştır. Altı yüz sayfa olan eser farklı konularda birçok hikÀyenin birleşmesinden oluşmaktadır. Azeri Türkçesiyle yazılmıştır. Konusu dolayısıyla tasavvuf terimleri açısından oldukça zengindir.Çalışmamız giriş, dil incelemesi, eserin transkripsiyonlu (çeviri yazılı) metni ve sözlükten oluşmaktadır.Giriş bölümünde, yazma eserin tanıtımı yapılmıştır. Eserin nerede, hangi kayıt numarasıyla yer aldığı, biçim özellikleri ve hangi bölümlerden oluştuğu hakkında bilgi verilmiştir.Dil incelemesi bölümü yazım özellikleri, ses ve yapı bilgisinden oluşmaktadır. Metinde tam bir inceleme yapılmamış daha çok Türkiye Türkçesiyle Azeri Türkçesinin farklılaşan yönleri belirlenmeye çalışılmıştır.Yazım bölümünde metindeki ünlü ve ünsüzlerin yazımları ve bu yazımların kendi içindeki tutarlılıkları belirlenmeye çalışılmıştır. HikÀyÀt'ın yazım açısından çok tutarlı olduğu söylenemez. Özellikle aynı sözcüğün farklı biçimlerde yazımlarına rastlanmaktadır.Azeri Türkçesiyle yazılan Hikayat adlı eserde ses bilgisi bölümünde ses olayları ve ünlü uyumları üzerinde durulmuştur. Eserde Azeri Türkçesiyle Türkiye Türkçesi arasındaki benzerlikler ve farklılıklar belirlenmeye çalışılmıştır. Hikayat'ta uyumu bozan bazı eklerin oluşturduğu istisnalar dışında büyük ünlü uyumu tam olduğu görülmüştür. Hikayat metninde dudak uyumu henüz tamamlanmış değildir. Uyuma aykırılıklar dikkat çekici ölçüdedir. Ötümlüleşme konusunda tam bir kararlılık olduğu söylenemez.Yapı bilgisi bölümünde Azeri Türkçesini Türkiye Türkçesinden ayırıcı yapılar üzerinde durulmuştur. Ad durum eklerinden belirtme eki Azeri Türkçenin bir özelliği olarak Türkiye Türkçesinden farklı bir kullanıma sahip olduğu görülmektedir. Metinde özellikle eylem çekimi konusunda şimdiki zaman, geniş zaman ve görülen geçmiş zaman eklerinde Azeri Türkçesinin özelliklerini taşıyan eklerin kullanıldığı görülmektedir.Metin bölümünde yazma eserin çeviri yazısı yapılmıştır.Sözlük bölümü, metinde yer alan sözcüklerin tümünü içermektedir. Sözlük oluşturulurken kelimelerin metindeki anlamları esas alınmış ve sözcüklerin kökenleri de belirtilmiştir. Ayrıca bir özel adlar dizini yapılmıştır. Dizin oluşturulurken madde başlarının tek bir sözcüğe indirgenmesine dikkat edilmiştir.XVII. yüzyılda yazılmış olan bu eserin metninin çeviri yazıya aktarılması, farklı alanlarda çalışan bilim adamlarına sağlam bir malzeme sunacaktır. Eser tasavvufa ilişkin bir metin olması dolayısıyla edebi metinlerden farklı bir söz varlığına sahiptir. Bu söz varlığının ortaya çıkarılması bir yandan Türk dili alanında çalışan bilim adamlarına malzeme sağlarken, öte yandan Tasavvuf terimleri sözlüğüne katkıda bulunacak ve XVII. yüzyıl tasavvuf metinleri üzerine çalışacak olanlara kaynak işlevi görecektir.Ayrıca eser, hem Orta Osmanlıca denilen dönemin özelliklerini yansıtması hem de Azerbaycan Türkçesinin özelliklerini taşıması bakımından dikkate değerdir. XVII. yüzyıl Azeri Türkçesiyle, Türkiye Türkçesi arasındaki farkların ortaya konulmasına büyük ölçüde katkıda bulunacak bir çalışmadır.

The written verse Hikayat, the subject of our thesis, is written by Muhammed Badamyari who is a sufi poet in seventeenth century. The six hundred pages of work composes of a lot of stories of different topics. It is written in Azerbaijani Turkish. It is notably rich in sufi terms because of its theme.Our study composes of introduction, literature review, transcribed version of text, and glossary.In the introduction section, the written work has been introduced. It is informed about where it is with which registration number, its content features and which chapters it is composed of.Language review section is composed of features of the spelling, sound and structure knowledge. There is not a deep analysis on text, moreover it is tried to determine varying aspects of Azerbaijani Turkish and Turkey Turkish.It is tried to determine the spelling of vowels and consonants in the text and the cohesion of these spellings in writing part. It cannot be said that the Hikayat is consistent in terms of spelling. Especially there are some different forms of the same word in the text.In the phonology part of the manuscript written in Azerbaijani Turkish it is focused on sound events and vowel harmonies. The work attempted to determine the similarities and differences between Turkey Turkish and Azerbaijani Turkish. Except for some exceptions that some affixes falsifying vowel harmony, in Hikayat the vowel harmony has been seen accurately. In the text of Hikayat the labial harmony is not yet completed. Harmony contradictions are remarkable. It cannot be said there is a consistence about correspondence.In the morphology section it is focused on structures which are distinctive for Azerbaijani Turkish and Turkey Turkish. It is seen that as a specialty of Azerbaijani Turkish, accusative case suffix has a different usage from Turkey Turkish. In the text, especially about conjugation, it is observed that about suffixes of present tense, present continuous tense and simple past tense the suffixes which have the specialty of Azerbaijani Turkish used.In the writing part the written work translated.The glossary part involves of all of the words in the text. When the glossary formed the textual meanings of words considered and the origins of the words indicated. Additionally a proper noun index formed. Attention was paid to form an index of which items consists of just a word.The translation of this work which written in seventeenth century, will serve a basic tool for the scholars who study in different fields. Because of being a work on Sufism, it has a different existence of word form from other texts. To reveal the existence of the word on one hand will provide materials to scientists working in the field of Turkish language, on the other hand, contribute to the Sufi lexicon of terms and will also serve as resource those who work on the XVII century Sufi texts.Also work is remarkable both in terms of reflecting the properties of so-called Central Ottoman Turkish era, and has the properties of Azerbaijan Turkish. It is a work that largely contributes to explaining the differences between Turkey Turkish and Azerbaijani Turkish in seventeenth century.