II. Meşrutiyet Dönemi İslamcılarına göre sultan II. Abdülhamid

Abstract

19. yüzyılın ikinci yarısında İslam dünyasında toplumsal ve siyasal dayanışmayı amaçlayan ve İslam'ın çağın getirdiği problemlere karşı yeniden yorumlanması amacıyla gelişen İslamcılık düşüncesi, II. Meşrutiyet döneminin en etkili fikir ve aksiyon hareketi olarak Osmanlı siyasal ve toplumsal hayatında yer edinmiştir. İslam dünyasında Seyyid Ahmet Han, Cemaleddin Efgani, Muhammed Abduh tarafından geliştirilen düşünceler, Namık Kemal ve Ali Suavi gibi Osmanlı aydınları tarafından da dile getirilmiştir. III. Selim ve II. Mahmut dönemlerindeki modernleşme çabalarına destek veren ilmiye sınıfı, bu çabalarının sonucunda giderek siyasal otoritenin güdümünde kalarak muhalif bir güç olma kapasitesini kaybetmiştir. II. Meşrutiyet dönemi, bu açıdan ilmiye sınıfına dayanan İslamcı aydınların yeniden var olma çabaları ve Meşruti yönetime `İslami bir temel` kazandırma gayretlerinin canlandığı bir dönem olmuştur. Osmanlı Devleti'nde Mehmed Akif Ersoy, Said Halim Paşa, Said Nursi, Filibeli Ahmet Hilmi, Mustafa Sabri, Musa Kazım, Manastırlı İsmail Hakkı v.s. tarafından temsil edilen İslamcılık hareketi, Osmanlı'nın dağılmasını engellemek ve Meşrutiyet'in yeniden ilanı için mücadele eden İttihatçı muhalefete destek verdiler. II. Abdülhamid'in yönetim anlayışını, Meşrutiyetin önünde bir engel olarak gören İslamcılar, Abdülhamid aleyhtarı olan İttihat Terakki'ye yakınlık göstererek kamuoyu oluşmasında önemli çaba gösterdiler. İslamcıların, ilmiye ve medreselerin ihmaline dair kaygıları ve modernleşme hareketlerinin sürekli gerilettiği ulema kesiminin sınıfsal kaygılarının da rol oynadığı bu muhalif tutum, İttihat Terakki'nin Abdülhamid hakkındaki telakkilerinin benimsenmesinde önemli rol oynamıştır. Abdülhamid'e karşı oluşan muhalefetin genişletilerek toplumsal taban bulmasında, İttihatçılara muhalif dindar halk kesimlerinin Meşrutiyet yönetimini benimsemesinde İslamcıların önemli katkıları oldu. Meşrutiyet yönetimini, Osmanlı'nın dağılmasını engelleyecek bir proje olarak gündeme getiren İslamcılar, Meşrutiyetin dini kaynaklarla meşrulaştırılarak halka benimsetilmesinde etkin bir rol üstlendiler. İslamcıların Sultan Abdülhamid'e karşı basın-yayın araçları ve vaazlarla yürüttükleri muhalefette öne sürdükleri gerekçeler; `Meşrutiyet yönetimine son vererek ülkeyi istibdatla yönetmesi`, `ulema ve medreselere karşı menfi bir tutum takınması`, `hafiye teşkilatı, sansür ve jurnalcilikle toplum üzerinde kurmaya çalıştığı sıkı denetim` ve `sarayda halktan kopuk lüks bir yaşam sürmesi` olarak sıralanmıştır. Ancak Abdülhamid'in tahttan indirilmesinden sonra yönetimin kontrolünü ele geçiren İttihat Terakki'nin, İslamcıların beklentilerine cevap verememesi üzerine İslamcılar, İttihatçılarla yollarını ayırdılar. Bazı İslamcılar, İttihatçıların kötü yönetimlerinden dolayı zamanında Abdülhamid'e karşı söylemlerinde pişmanlıklarını dile getirdiler. ANAHTAR KELİMELER: II. Abdülhamid, Meşrutiyet, İstibdat, İslamcılık, Hilafet, İttihad-ı İslam, Muhalefet, İttihat ve Terakki

Islamic thought, the most effective idea and action movement of the Constitutional period II in the second half of the nineteenth century, developed in order to reinterpreting Islam according to the problems of the term for modern times, aimed social and political solidarity in the Islamic world and gained a place in Ottoman political and social life. In Islamic world the thought developed by Sayed Ahmad Khan, Cemaleddin Efgani, Muhammad Abduh, were also mentioned by the Ottoman intellectuals such as Namik Kemal and Ali Suavi. The class of theology, which has supported the efforts of modernization at the periods of Selim III and Mahmut II. As a result of these efforts has gradually lost its capacity to become an opposing force by being led by the political authority. The constitutional II period was a period in which the efforts of the Islamic intellectuals based on the science-based class in this respect and their efforts to re-establish the Meşruti administration as an `Islamic foundation` were revived. the Islamist movement In the Ottoman State represented by Mehmed Akif Ersoy, Said Halim Pasha, Said Nursi, Filibeli Ahmet Hilmi, Mustafa Sabri, Musa Kazım, Manastırlı İsmail took a stand against the administration of domination in order to prevent the disintegration of the Ottoman Empire and supported the Unionist opposition, who struggled for the declaration of the Constitutional government. The Islamists who saw Abdulhamid II's administration as an obstacle in front of the constitutional monarchy made significant efforts to forming the public opinion by showing concern for similarity to the Committee of Union and Progress against Abdulhamid. This oppositional attitude and the modernization movement of the reformist which played a part in the –constantly downgrade- class concerns of the Islamic people, the concerns of the scholars and the media, played an important role in embrace the consideration of the Committee of Union's (İttihat Teraki) about Abdulhamid. It can be said that the Islamists took an important role when the opposition against Abdulhamid was expanded to find a social base and the religious people opposing the Unionist adopted the Constitutional administration. The 2nd constitutional period was a period in which the efforts of the Islamic intellectuals based on the science-based class in this respect and their efforts to re-establish the Monarchy administration as an `Islamic foundation` were revived. The Islamists, who brought the Constitutional administration as a project to prevent the disintegration of the Ottoman Empire, played an active role in legitimizing the constitutional monarchy with the religious sources and adopting it to the people. The reasons for which the Islamists put forward the opposition against Sultan Abdulhamid by means of media and sermons; `Strict control over the society with censorship and journalism` and `continuing a luxurious life separated from the court in the palace`, `ending the constitutional monarchy and directing the country with the help of the administration`, `adopting a favorable attitude towards the ruling and the madrasas`. However, when the Union Progress which seized the control of the administration after Abdülhamid's descent from the throne cannot respond to the expectations of the Islamists, the Islamists distinguish their way with the Unionists. Some Islamists expressed their regrets in their rhetoric against Abdul Hamid at the time due to the bad governance of the Unionists.KEYVORDS: Abdülhamid II, Islamist, Constitutional, Committee of Union, Opposing, Autocrasy, Islamic Unity.