Kışlık ?tetraploid? çavdarın Van ekolojik koşullarında uygun ekim zamanının belirlenmesi üzerine bir araştırma

Abstract

57 7. ÖZET. Van'da çavdar ekimi ve üretimi yok denecek derecede az dır. Yörede büyük çapta hayvancılığın yapılması, henüz sulan- amayan ve sulamaya elverişli olmayan alanların varlığı nede niyle ve ekmeklik olarak ta çavdardan faydalanmak ve yörenin sert geçen bir kış mevsimine sahip oluşu nedeniyle çavdarın diier tahıllara göre alternatif bitki olacağı düşüncesiyle,; çavdardan istifade edilebilir ve tarımının yörede yaygınlaş tırılması gerekmektedir. Van yöresinde kışlık tetraploid çavdarın uygun ekim za manını belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışmada/ Erzurum Ziraat Fakültesinde sağlanan, tabiatta spontan (kendiliğinde^ elde edilmiş kışlık tetraploid bir çavdar çeşidi kullanılmış tır. Deneme, `Tesadüf Parselleri` deneme plânına göre üç te- kerrürlü olarak^lOO. Yıl üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanında yürütülmüştür. Denemede; 15 Eylül, 30 Eylül, 15 Ekim ve 30 Ekim, olmak üzere dört ekim zamanı denenmiş. Fakat 30 Ekim tarihinde yapılması düşünülen dördüncü ekim zamanı; 30 Ekim 1991 günü Van'da yağan aşırı yağmur nedeniyle, 9 Kasım 1991 günü yapılabilmiştir. Ekimle birlikte parsellere azot ve Fosfor oranları 18:46 olan DAP gübresinden 13 kg/dekar hesa bıyla gübreleme yapılmıştır. Ekim sıklığı 500 tohum/m2'dir. Denemede incelenen özelliklerden elde edilen bulgular birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü ekim zamanları için sıra sıyla asalıda verilmiştir. 1- Birinci, ikinci ve üçüncü ekim zamanlarının çıkış tarihle-58 ri 25 Ekim 1991 olarak, dördüncü ekim zamanının çıkış tarihi 27 Kasım 1991 olarak kaydedilmiş. 2- Birinci, ikinci ve üçüncü Ekim zamanlarının başaklanmaları aynı tarihte olmuş (3 Haziran 1992), dördüncü ekim zamanının başaklanması 7 gün sonra (10 Haziran) olmuştur. îlk üç ekim zamanının başaklanma süreleri 223 gün, 4. ekim zamanının ba şaklanma süresi, 196 gün olarak kaydedilmiş. 3- Denemede birinci ekim zamanının bitki boyu ortalaması, 141.940 cm ikinci ekim zamanının 141.992 cm, üçüncü ekim za manının 131.427 cm, dördüncü ekim zamanının 107.453 cm `dir. dördüncü ekim zamanının bitki boyu ile diğerleri arasındaki fark, %5 seviyesinde istatistiki olarak önemli çıkmıştır. 4- Denemede bütün ekim zamanlarının başaklanma-erme süresi 59 gün olarak tesbit edilmiş. 5- Ekim zamanlarının başak boyu ortalamaları sırasıyle ; 8.583, 8.803, 7.880, 7.027 cm olarak kaydedilmiş ve başak boyları arasındaki fark, %5 seviyesinde istatistiki olarak ö- nemsiz bulunmuştur. 6- Ekim zamanlarının m2 'deki başak sayısı sırasıyle; 418.1, 425.6, 367.7, 272.7 adet bulunmuş ve farkları, %5 seviyesinde istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. 7- Başaktaki dane sayısı ortalamaları ekim zamanlarına göre sırası ile 10.33, 9.00, 9.67, 9.67 adet/başak olarak tespit edilmiş ve aralarındaki fark, istatistiki olarak önemsiz bu lunmuştur. 8- Toplam verimler sırasıyla; 645.84, 611.11, 576.38, 350.6959 kg/dekar kaydedilmiş dördüncü ekim zamanının diğerleriyle a- rasmdaki fark, %5 seviyesinde istatistiki olarak önemli bu lunmuştur. 9- Dane verimleri sırasıyle 131.79, 115.91, 123.50, 83.52 kg/dekar bulunmuş ve dane verimleri arasındaki fark, %5 sevi yesinde istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. 10- Bindane ağırlıkları sırasıyle 34.317, 35.567, 35.600, 36.783 gr bulunmuştur. Bindane ağırlıkları arasındaki fark, %5 seviyesinde istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. 11- Hektolitre alırlıkları sırasıyle; 73.617, 73.263, 72.565, 70.133 kg bulunmuş, birinci ve dördüncü ekim zamanlarının hektolitre ağırlıkları arasındaki fark, %5 seviyesinde ista tistiki olarak önemli bulunmuştur. 12- Hasat indeksleri sırasıyle; 20.283, 19.450, 21.430, 23.933 (%) bulunmuş ve farkları, %5 seviyesinde istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. 13- Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü ekim zamanlarının protein oranları da sırasiyle; 9.18, 9.79, 10.29, 10.88 (%) bulunmuş ve ekim samanları arasında protein oranları farkları %5 seviyesinde istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. 14- Van ekolojik koşullarında 15 ekimden önce yapılacak ekim ler, toprakta mevcut nemin çimlenme için yetersiz oluşu nede niyle riskli, 15 Ek im 'den sonraki ekimler de bitkinin iyi ge- 1 işemeden hassas şekilde kışa gireceği gerekçesiyle riskli görülmüş ve Van Şartlarında uygun ekim samanı 15 Ekim tarihi olarak önerilmiştir.

60 SUMMARY The level of culture of rye in Van 'is negligible. The animal breeding is commen in Van. Van and environment also have a large areas that non-irrigable or irrigation is not possible due to area structure. In addition due to hardwinter condition and thougth that rye can be utilized for make brad rye culture can prefer to some other crops in this region. This study was carried out to determine a aprapriate sowing time for tetraploid winter rye for Van condition. For this purpose a cultivar tetraploid winter rye which grows sponten ously in nature was used. Seed of this cultivar was acquiirat from Agriculture Faculty Erzurum was conducted in experimental station of Agriculture Faculty of Yüzüncü Yil, Van and the completly randomized plots dising used for expe riment. Four different (September 15, September 30, October 15, October 30,1991) sowing times was trailed in study. But so wing in October 30 was delayed to November 9 because of seve re rain in Van at that time. The DAP fertilizer (13 kg/da) was applied to the plots with sowing density was 500 seed/mE. The investigated traits and obtained results for l.,2., 3. and 4. sowing dates are as fallows. 8t 11Cİ 1-Cl 1- The first emergen for l.,2., and 3., sowing dates was October 25, and for 4. sowing time was November 27,1991. e t lid ı%c3 2- The earing time for 1..2. and 3. sowing dates in June til,3.1992 and 4. sowing period earing realised in June, 10. 1992. The earing time of first three sowing dates was recorded in61 th 223 days and for 4. sowing dates 196 days. e t nol 3>dL til 3- The means of plant lenght for l.,2.,3. and 4. sowing dates were 141.94cm, 141.992cm, 131.427cm and 107.453 cm respec x.Ttx tively. The difference between mean plant lenght of 4. sowing dates and others were found to be significant ( P<0.05 ). 4- The earing-maturity for all sowing dates was recorded as 59 days. 5- The means of spike lenght of four sowing dates were recorded as, 8.583, 8.803, 7.880 and 7.027 cm, respectively. In addition the differences between spike lenght of four sowing dates were found to be non-significant ( P>0.05 ). 6- The means of Number of plant per ms for four sowing dates were 418.1, 425.6, 367.7 and 272.7, respectively. Dif ferences between four sowing dates for means number of spike per m2 were non-significant ( P>0.05 ). 7-The means of number of seed per spike for four periods 10.33, 9.00, 9.67 and 9.67 cm respectively and differences between all means were non-significant ( P>0.05 ). 8- Mean of total yield of four sowing dates were 645.84, 611.11, 576.38 and 350.69 kg/da. The differences between means of total yield of for sowing dates were significant (P<0.05). 9- The means of seed yield were 1^1.79, llf-.§f, 123.50 and 83.52 kg/da. Respectively and differences between means of seed yield of four sowing time also were non-significant. 10- The means of thousand seed weight of sowing dates were 34.317, 35.567, 35.600 and 36.783 gr. The differences62 between means of thousand seed weight were non-significant. 11- The means of hektoliter weight of four sowing peri ods were 73.617, 73.263, 72.565 and 70.133 kg., respectively. e t th Differences only between means of 1. and 4. sowing dates were significant(P<0.05) and others were non-significant (P>0.05). 12- Harvest index, were 20.283, 19.450, 21.430 and 23.993 (%) and differences between four sowing dates for means of harvest index were non-significant ( P>0.05 ). 13- The means of protein rate of four sowing dates were 9.18, 9.79, 10.29 and 10.88 (%) respectively and differences between all means were non-significant ( P>0.05 ). 14- The sowing time before 15 October is not suitable due to lack of the soil mouisture for germination in Van con dition. Sowing after that time is also not suitable due to sensitive of plants for severe winter conditions. Hence, it has suggested that the best sowing period for in Van condition is 15 October.