Van ekolojik koşullarında bazı kışlık kırmızı mercimek (Lens culinaris Medic.) çeşitlerinin verim ve adaptasyonu üzerine bir araştırma

Abstract

Van ekolojik koşullarında bazı kışlık kırmızı mercimek çeşit ve hatlarının verim ve adaptasyon yeteneklerinin araşıtırıldığı bu çalışma; 1994 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait deneme alanlarında tesadüf blokları deneme planına göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Bu çalışmada. Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nden temin edilen 8 çeşit ve hat ile Van yöresinde yetiştirilen 1 yerli çeşit olmak üzere 9 kışlık kırmızı mercimek çeşit ve hattı kullanılmıştır. Bu araştırmada; çıkış süresi, çiçeklerime süresi ve yetişme süresi gibi fenolojik gözlemlerin yanı sıra bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide birincil ve ikincil dal sayısı, bitkide bakla sayısı, baklada tane sayısı, bitkide tane sayısı, bitkide tane verimi,bin dane ağırlığı, metrekaredeki bitki sayısı, tohum verimi, ham protein oram ve hasat indeksi gibi 12 kantitatif karakter ile bütün bu karakterler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışmada kullanılan çeşitlerin çıkış süresi 10-13 gün, çiçeklenme süresi 201- 207 gün ve yetişme süresi ise 234-242 gün arasında değişmiştir. Mercimeklerin bitki boyu ortalamaları 22.82-25.9 cm arasında değişirken, ilk bakla yüksekliği 12.55-15.22 cm., bitkide birincil dal sayısı 2.17-3.00 adet, bitkide ikincil dal sayısı 0.15-1.80 adet, bitkide bakla sayısı 10.95-20.77 adet/bitki, baklada tane sayısı 1.07-1.55 adet/bakla, bitkide tane sayısı 14.75-27.30 adet/bitki, bitkide tane verimi 0.62-1.11 gr/bitki, bin dane ağırlığı 36.45-45.35 gr., metrekarede bitki sayısı 280-320 adet/m2, dekara tohum verimi 89,57-139.4 kg/da, ham protein oram % 21.38-25.01 ve hasat indeksi ise % 35.56-43.92 arasında değişmiştir. Çeşitlerden Fırat-87 bitki boyu, ilk bakla yükseldiği, bitkide ikincil dal sayısı, bitkide bakla sayısı, bitkide tane sayısı ve bitkide tane verimi gibi karakterler yönünden en yüksek değerlerle birinci sırada yeralırken; Flip 86-29L birincil dal sayısı, ILL- 193 9 baklada tane sayısı, Flip 90-26L metrekarede bitki sayısı, Flip 86-3 5L bin dane ağırlığı ve hasat indeksi, Yerli Kırmızı çeşidi ise ham protein oranı yönünden ilk sırada yer almıştır.45 Bu çalışmada en yüksek tohum verimi 139.4 kg/da ile en fazla birincil dal oluşturan Flip 86-29L çeşidinden sağlanmıştır. En düşük tohum verimi ise 89.57 kg/da ile Flip 86-3 5L çeşidinden elde edilmiştir. Yapılan çalışmanın sonucunda çeşitlerin dekara tohum verimlerini öncelikle metrekaredeki bitki sayısı olmak üzere sırası ile bitkide bakla sayısı, baklada tane sayısı ve bitkide dal sayısı gibi karakterlerin önemli ölçüde etkilediği saptanmıştır.

In this research, 9 lentil lines (Lens Culinaris medic.) and varieties were used as materials. This materials yield and ataptation ability to Van ecological conditions was researched. The field trials was conducted the research areas of the Department of Field Crops of Agriculture Faculty of 100. Yıl University during winter growing season 1994-1995. The research was arranged in randomized block design with four replications. In this research, as fenomen observations germinating time, flowering time, maturity time, and also plant height, first pod heiht, numbers of branching per plant numbers of pod per plant, numbers of seeds per pod, numbers of seed per plant, seed yield per plant, 1000 seeds yield, numbers of plant per meter square, seed yield, protein ratio and harvest index as 12 quantitative characters were investigated and correlations among the characteristics were analysed. Germinating time, flowering time and maturity time changed 10-130 day, 201- 207 days, 234-242 days respectively. It was found that mean plant height which were obtained from all varieties which were used in experiment changed from 22.82 cm. to 25.9 cm. As well as other yield components means changed, first pod height on plant 12.55-15.22 cm, numbers of first branching per plant 2.17-3.00 numbers, numbers of second branching per plant 0.15-1.80 numbers, number of pod per plant 10.95-20.77 pod/plant, numbers of seeds per pod 1.07-1.55 seeds/pod, numbres of seeds per plant, 14.75-27.30 seeds/plant, seeds yield per plant, 0.62-1.11 gr/plant, 1000 seeds weight 36.45-45.35 gr., numbers of plant per meter square 280-320 plant/m2 seed yield 89.57-139.4 kg/da, protein ratio 21.38-25.01% and harvest index 35.56-43.92%. The highest means of plant height, first pod height on plant, numbers of second branching per plant, number of pod per plant, numbers of seeds per plant and seed yield per plant was found from Fırat 87 variety. The highest mean of numbers of first branching per plant was obtained from Flip 86-29L cv. The highest mean of numbers of seeds per plant was found from ILL- 1939 variety. The highest seed yield (139.4 kg/da) was obtained from Flip 86-29L. The lowest one (89.57 kg/da) was obtanied from Flip 86-35L. As the result, some characters were found to be more effective than the others in experiment numbers of plant per meter square, number of pod per plant, numbers of seeds per pod and numbers of branching per plant more effected on seed yields.