Van ekolojik koşullarında azotlu gübre dozları ve rhizobium aşılamasının bazı kışlık mercimek çeşitlerinde verim ve verim ile ilgili karakterlere etkilerinin araştırılması

Abstract

VIII r, ?y?£8 oz Bu deneme, 1994-95 ve 1995-96 yıllarında Van ekolojik koşullarında, farklı azot dozlarının ve Rhizobium ile aşılamanın, mercimeğin verim ve verim ile ilgili karekterleri üzerine etkilerini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür. Denemede altı farklı kışlık mercimek çeşidi (Pul 1 1, Yeşil 21, Sazak 91, Kayı 91, Yerli Kırmızı ve Kırmızı 51) ve beş farklı azot uygulaması (Kontrol, 2 kg N/da, 4 kg N/da, 6 kg N/da ve Aşılama) kullanılmıştır. Deneme, tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre dört tekrarlamak olarak yürütülmüştür. En yüksek tane verimi, her iki yılda da sırasıyla 211.30 kg/da ve 200.52 kg/da ile Yeşil 21 çeşidinin aşılama uygulamasından; en düşük tane verimi ise birinci yıl 44.05 kg/da ile Kırmızı 51 çeşidinin 6 kg N/da uygulamasından, ikinci yılda da 59.05 kg/da ile aynı çeşidin kontrol uygulamasından elde edilmiştir. Farklı azot dozları ve aşılama uygulamasının tane verimi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Bununla beraber aşılama uygulaması, tane verimini kontrole göre % 17.2 oranında arttırmıştır. Bunu sırasıyla % 8.8, % 3.7 ve % 3.4'lük artışlarla 4 kg N/da, 2 kg N/da ve 6 kg N/da uygulamaları takip etmiştir. İki yılın ortalamasına göre aşılama uygulaması, tane verimi yanında bitki boyu, kök kuru ağırlığı, biyolojik verim, hasat indeksi, bitkide bakla sayısı, bitkide tane verimi, bitkide nodul sayısı ve protein oranında da en yüksek artışları sağlamıştır. Bununla beraber denemenin birinci yılında bitkide tane verimi, denemenin ikinci yılında ise gövde yaş ve kuru ağırlığı, kök yaş ve kuru ağırlığı ve bitkide nodul sayısı dışında incelenen karekterlerin hiç biri azot dozları ve aşılama uygulamaları tarafından istatistiksel düzeyde önemli olarak etkilenmemiştir. Van ekolojik koşullarında yapılan bu çalışmada, bütün deneme parsellerinde nodul oluştuğu tespit edilmiştir. Aşılama yapılmayan parsellerde de aktif nodüllerin görülmesi, deneme topraklarının etkin bir doğal rhizobial populasyona sahip olduğunu göstermiştir. Deneme topraklarının doğal rhizobial populasyona sahip olması, aşılama ve azotlu gübre uygulamalarının incelenen büyüme ve verim komponentlerine etkilerinin istatistiksel düzeyde önemli bulunmamasında etkili olmuştur. Her iki yılda da tane verimi ile metrekaredeki bitki sayısı, bitki boyu, bitkide birincil dal sayısı, bitkide tane verimi, biyolojik verim, hasat indeksi ve bin tane ağırlığı arasında olumlu ve önemli ilişkiler tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Mercimek, Lens culinaris, Rhizobium leguminosarum, aşılama, azotlu gübreleme, çeşit, verim, verim komponentleri. ABSTRACT The purpose of the study was to determine the effect of different nitrogen levels and inoculation with Rhizobium on the yield and yield components in lentil in Van ecological conditions from 1994 to 1996. In this study six lentil cultivars (Pul 11, Yeşil 21, Sazak 91, Kayı 91, Yerli Kırmızı and Kırmızı 51) and five nitrogen treatments (control, 2 kg N/da, 4 kg N/da, 6 kg N/da and inoculation) were used. The experiment was laid out in a randomized split plot design with four replications. The highest seed yield was obtained from Yeşil 21 cultivar with inoculation treatment 211.30 kg/da and 200.52 kg/da for the first and second years respectively. The lowest seed yield was obtained from Kırmızı 51 cultivar as 44.05 kg/da in the first year with 6 kg N/da and 59.05 kg/da with control treatment. Effect of nitrogen levels and inoculation treatments were not significant on the seed yield. Seed yield increased by 17.2 % with inoculation treatment compared to control. 4 kg N/da, 2 kg N/da and 6 kg N/da treatments followed by 8.8 %, 3.7 % and 3.4 % increases respectively. Inoculation treatment as a mean of two years provided the highest increases in seed yield and plant height, dry weight of roots/plant, biological yield, harvest index, seed yield per plant, number of nodules/plant and protein content. However none of the examined characteristics were effected by nitrogen levels and inoculation treatments except seed yield per plant in the first year and fresh and dry weight of root/plant, fresh and dry weight of shoot/plant and number of nodules in the second year of the experiment. In this study there existed noduls in all experiment plots. Availability of the active nodules in the uninoculated treatment plots indicates that experiment soils contain natural rhizobial population.The effect of nitrogen levels and inoculation treatments on most of the growth and yield components were not significant statistically. The major reason was natural rhizobial population in the experiment soils. There found positive and significant correlations among seed yield and number of plants per m2, plant height, number of primary branches per plant, seed yield per plant, biological yield, harvest index and 1000-seed weight in both years. Key words: Lentils, Lens culinaris, Rhizobium leguminosarum, inoculation, nitrogen fertilizers, cultivar, yield, yield component