Elazığ Merkez ve Ağın ilçesi bademlerinin (Prunus amygdalus L. ) seleksiyon yoluyla ıslahı üzerinde araştırmalar

Abstract

Bu araştırma, Elazığ Merkez ve Ağın ilçesi doğal badem populasyonlarında ümitvar badem genotiplerinin belirlenmesi amacıyla, 1998 ile 2001 yılları arasında Elazığ Merkez ve Ağın ilçesinde yürütülmüştür. Araştırmada, badem ıslah amaçları doğrultusunda populasyon incelenmiş ve 84 genotip ümitvar olarak seçilmiştir. Seçilen genotiplerde çiçeklerime, meyve ve ağaç özellikleri incelenmiştir. Seçilen genotiplerde tam çiçeklenme, 1999 yılında 15 Mart (EL-131) ile 22 Mart (EL-301, EL-308, EL-314), 2000 yılında 6 Nisan (EL-363) ile 19 Nisan (EL-334, EL-331), 2001 yılında ise 05 Nisan (EL-131, EL-156) ile 17 Nisan (EL-336, EL-334, EL-331) tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Genotiplerin tam çiçeklenme tarihleri arasında 1999 yılında 8, 2000 yılında 14 ve 2001 yılında da 13 günlük farklar belirlenmiştir. 1150 m rakımda yetişen EL-334, EL-336 ve EL-331 en geç çiçeklenen genotipler olarak saptanmıştır Seçilen 84 badem genotipinde kabuklu meyve kalınlığı 11.99-19.48 mm, kabuklu meyve genişliği 18.46-28.38 mm, kabuklu meyve boyu 23.57-45.94 mm, iç badem kalınlığı 4.96-9.18 mm, iç badem genişliği 11.72-17.10 mm, iç badem boyu 18.72-29.44 mm, kabuklu meyve ağırlığı 1.80-8.24 g, iç badem ağırlığı 0.80-1.34 g, iç oranı % 12.98-48.01, kabuk kalınlığı 1.85-5.54 mm, çift iç oranı % 0-66, ve 1 onz'a (28.3 g) giren iç badem sayısı 21-35 arasında saptanmıştır. İç badem rengi 4 genotipte çok açık, 22 genotipte açık; iç badeni tadı 68 genotipte tatlı olarak belirlenmiştir. Seçilen 30 genotipin meyveleri az tüylü, 43 genotipin iç meyveleri düzgün ve 53 genotipin de kolay kavladığı belirlenmiştir. Ağaç şekli 54 genotipte dik-yayvan, 25 genotipte dik ve 5 genotipte de yayvan olarak belirlenirken, hasat tarihleri Ağustos sonu ve Eylül başı olarak kaydedilmiştir. Tartılı derecelendirme sonucunda seçilen genotipler, çiçeklenme durumuna göre 578 ile 906, meyve kalite özelliklerine göre ise 578 ile 874 arasında puan almışlardır. Genotip meyvelerinde oleik asit içeriği % 50.41-81.2, linoleik asit içeriği % 6.21-37.13, palmitik asit içeriği % 5.46-15.78, stearik asit içeriği % 0.80-3.83 ve palmitoleik asit içeriği de % 0.36-2.52 arasında saptanmıştır. Ayrıca, meyve karakterlerinin kalıtımı hakkında bilgi veren tekrarlanma derecesi de populasyonda meyve ağırlığı için 0.550, kabuk kalınlığı için 0.565, iç oranı için 0.652 ve çift iç oranı için de 0.633 olarak hesap edilmiştir. Anahtar kelimeler: badem, seleksiyon, genotip, çiçeklenme, Elazığ, Ağın

In order to determine promising genotypes in native almond population of the Central Elazığ province and Ağın district, this study was carried out during 1998 and 200 1. With respect to almond breeding objectives, all population was studied for fruit and tree characteristics, and 84 genotypes were selected as promising for further breeding efforts. In selected genotypes, full flowering occurred between 15- 22 March in 1999, between 6-19 April in 2000 and between 05-17 Nisan in 2001. Among flowering times of genotypes, differences of 8 days in 1999, 14 days in 2000 and 13 days in 2001 were observed. The EL-334, EL-336 ve EL-331 were the latest flowering at 1 150 m altitute. In selected almond genotypes, 99-19.48 mm inshell fruit thickness, 18.46- 28.38 mm inshell fruit width, 23.57-45.94 mm inshell fruit high, 4.96-9.18 mm kernel thickness, 11.72-17.10 mm kernel width, 18.72-29.44 mm kernel high, 1.80- 8.24 g inshell fruit weight, 0.80-1.34 g kernel weight, 12.98-48.01 % kernel ratio, 1.85-5.54 mm shell thickness, 0-66 % double kernel ratio and 21-35 kernels per ounce. In addition, kernel color was very light in 4 genotypes, light in 22 genotypes. Kernel taste was sweet in 68 genotypes. Kernels had less hair in 30 genotypes and were smooth in 43 genotypes. Hull separation of 53 genotypes was easy. Tree shape was upright-spread in 53 genotypes, upright in 25 genotypes and spread in 5 genotypes. Harvest times were late August and early September. Based on the weight graduation method, selected genotypes scored between 578 and 906 for flowering, and between 578 and 874 for fruit quality traits. Genotypes that represent promising selections and have different kernel sizes, contained oleic acid between 50.41% and 81.2 %, linoleic acid between 6.21 % and 37.13 %, palmitic acid between 5.46 % and 15.78 %, stearic acid between 0.80 % and 3.83 % and palmitoleic acid between 0.36 % and 2.52 %. On the other hand, repeatability coefficient that gives knowledge about heritability of characters in the population was computed as 0.550 for inshell fruit weight, 0.565 for shell thickness, 0.652 for kernel percentage and 0.633 for double kernel percentage.Key words: almond, selection, genotype, flowering, Elazığ, Ağın