Nemrut kalderası kuzeyinin jeolojisi, menaralojisi ve petrografisi

Abstract

ÖZET NEMRUT KALDERASI KUZEYİNİN JEOLOJİSİ, MİNERALOJİSİ ve PETROGRAFİSİ KARAOĞLU, Özgür Yüksek Lisans Tezi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. A. Ümit TOLLUOĞLU Eylül 2003, 135 sayfa Doğu Anadolu'da yer alan Kuvaterner yaşlı volkanların en önemli üyelerinden biri olan Nemrut Stratovolkanı, volkanik gelişimi koni öncesi evre, koni oluşum evresi ve kaldera sonrası evre olmak üzere 3 evreye ayrılmaktadır. Koni öncesi evre, içerisinde Bitlis Deresi trakibazaltları ve trakitik karakterli ignimbirit ünitesi ile kaldera kuzeybatısında etkinlik gösteren bazalt ve trakitik lavlardan oluşmaktadır. Koni oluşum evresinde trakitik-riyolitik dom yapılan, kaldera duvarlarında gözlenen trakitik, trakiandezitik, riyolitik karakterli lavlar; ana ignimbirit ünitesi meydana gelmiş ve çok büyük hacimlerde magma odasından volkanik materyal km2'lerce alana yayılmıştır. Kaldera sonrası evrede ise kaldera duvarlarında iki ayrı lokasyonda ve farklı mineralojik bileşimlerde gözlenen dayklar; 50'nin üzerinde çıkış noktasına sahip kaldera içi vitrofir riyolitik lav etkinlikleri; bazalt ik skorya akışları; Nemrut Kırığı boyunca meydana gelen riyolitik lav çıkışları ve tarihi kayıtlara göre M.S. '1441' yılında etkinlik gösterdiği bilinen bazaltik lav çıkışları yüzeylenmiştir. Lavların tümü porfirik dokudadır. Trakitik ve riyolitik lavlarda akma dokularına çok ilginç örnekler bulunmaktadır. Sanidin ve plajiyoklaz tüm lavların değişmez mineralidir. Koni öncesi oluşan bazaltik lavlarda intersertal ve pilotaksitik doku hakimken; trakitik lavlarda trakitik akma dokusu gözlenmektedir. Koni gelişim evresine ait dom yapılarında hryalopilitik ve trakitik akma dokuları izlenmektedir. Kaldera duvarına ait riyolitik-trakitik lavlarda ise vitrofirik akma dokusu ile felsik porfirik dokular gözlenmektedir. Kaldera sonrası evreye ait riyolitik karakterli lavlarda vitrofir trakit akma dokusu; kaldera duvarındaki dayk sokulumunda felsik porfirik ve II. evre bazalt akıntılarında ise glomeroporfirik doku öne çıkmaktadır. Yapılan ana ve iz element sonuçlan Nemrut Stratovolkanı lavlarının alkalin karakterde olduğunu göstermektedir. Bazik üyeler haricindeki tüm lavlar yüksek K2O oranına sahiptir. îz element analizleri yapılan lavların Eu, Ba, Ti, Sr ve P gibi elementler bakımından tüketildiği saptanmıştır. Ana ve İz elementlerden üretilen Harker diyagramlarından, örneklerin Si02 içeriklerinde bir boşluk (gap) oluştuğu ve bu sonuca göre tek bir sıvı iniş çizgisinin (Iiquit line of descent) olmadığına bir işaret olabilir. Dolayısıyla nemrut volkanitlerinde görülen bazik veya asidik tüm birimlerin, aynı magma odasında evrimleşmediğine, farklı magmaların fraksiyonel kristallerime ile fârklılaşıp dönemsel erüpsiyonlarla yüzeye ulaştıkları şüphesini doğurmaktadır. Anahtar Kelimeler: Nemrut Stratovolkanı, kaldera, mineraloji-petrografi, ignimbirit

ABSTRACT THE GEOLOGY, MINERALOGY AND PETROGRAPHY OF THE NORTHERN NEMRUT CALDERA KARAO?LU, Özgür MSc, Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. A. Ümit TOLLUOGLU September 2003, 135 pages Nemrut stratovolcano is one of the most important member of the Oauternary age volcano where east anotolia. It's volcanic evolution separate three phases. These are the pre cone, cone building and post caldera phases Pre conephase consist of trachybasalt and trachytic ignimbrite unit where Bitlis valley with basalt and trachytic lavas that northern part of the caldera. Trachytic-riyolithic dome structures, trachytic, trachyandezitic, ryolithic lavas and main unit of ignimbrite take from the magma chamber in huge volumes to the km2 areas where caldera wall. Dykes has which different location and mineralogical- petrographical properties at caldera wall; vitrophir ryolithic lavas have that vent more over fifty; basaltic scoria flow, ryolithic lavas on Nemrut Crack and basaltic lavas when flow A.D ' 144 1 ' at post caldera phase. All of the lavas have porphyric textures. There are very important samples at flow textures that trachytic and ryolithic lavas. Sanidin and plagioclase index minerals in all of the lavas. Basaltic lavas at pre cone phase dominate phylotaxitic texture; trachytic lavas have trachytic flow textures. Dom structures at cone building phase have hyaloplitic and trachytic flow which belong post caldera phase, felsic porphyic at caldera wall and glomeroporphyric at second basaltic unit are dominate textures. According to the major and trace element analysis datas, the Nemrut stratavolcano lavas shows in alcaline composition. The exeption of the basic members of the lavas, the other lavas, have high K20 ratio. The lavas which have the trace elements analysis are determined as consumed for the Eu, Ba, Ti, Sr and P elements. Related to Harker diagrams, Si02 content of the samples have a gap. According to this result, there is no only one liquid line of descent that can't be indicated. As a result, all of the units in the Nemrut volcanoes can't be evoluated in the same magma chamber. There are sane magmas doupt about that the different type of magmas, during the periodical eruptions can reach to the earth surface in different times. Key Words: Nemrut Stratovolcano, caldera, mineralogy-petrography, ignimbrite. m