Başkale fay zonunun tektonik jeomorfolojisi

Abstract

Başkale Fay Zonu (BFZ), Doğu Anadolu-İran platosunun batı kısmını oluşturan Doğu Anadolu Sıkışmalı Tektonik Bloğu (DAST) içerisinde yer almaktadır. Kuzeydoğuda Yavuzlar beldesinden başlayıp, güneybatıda Işıklar köyüne kadar devam etmektedir. Yaklaşık olarak K10°D ile K40°D arasında değişen doğrultulara sahip olan BFZ Işıklı, Ziraniş ve Çamlık faylarından meydana gelmektedir. Ötelenmiş dere yatakları, fay denetimli akaçlama sistemi (Çığılsuyu Irmağı gibi), faylar boyunca uzanan ve deformasyon geçirmiş alüvyon yelpazeleri, fay düzlükleri, Pliyo-Kuvaterner yaşlı volkanitler ve volkanik yapılar, oluşumunu günümüzde de sürdüren çatlak sırtı travertenler BFZ'nun aktif olduğunu gösteren morfotektonik özelliklerdir. Bu çalışmada bölgede son yıllarda aktif tektonik çalışmalarında sıklıkla kullanılan morfometrik analizler yardımıyla BFZ'nun tektonik jeomorfolojisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç içerisinde, morfotektonik analizler için çalışma alanının Sayısal Yükseklik Modeli üzerinde hipsometrik integral, drenaj havzası asimetrisi, vadi tabanı genişliğinin-vadi yüksekliğine oranı ve dağ cephesi kıvrımlılığı gibi morfometrik indisler üretilerek yorumlanmıştır. Morfometrik analiz sonuçlarına bağlı olarak, alanın son derece genç bir topografyaya sahip olduğu ve aktif olarak yükseldiği görülmektedir. Bölgedeki yükselme hızının doğudan batıya doğru arttığı ve batı kesimlerinde yılda 0.5 mm'den fazla olduğu sonucuna varılmıştır.Anahtar kelimeler: Başkale fay zonu, Morfotektonik, jeomorfik indis, Doğu Anadolu.

Başkale Fay Zone (BFZ) is an active tectonic structure formed to the south of Eastern Anatolian Contractional Tectonic Block (DAST) which is a part of East Anatolian-Iran Plateau. Başkale Basin, extends roughly N30°E for some 30 km from Yavuzlar town in the north east and continues to the Işıklar village to the southwest is formed during the Quaternary under control of the BFZ. The fault zone strikes N10°E to N40°E and formed of Işıklı, Ziraniş and Çamlık fault segments. The morphological signature of these faults is represented by fault-controlled drainage systems (such as the Çığılsuyu River), offset stream channels, alluvial fan formation and ridge-type travertines accompanied with recent volcanic structures. In this study, we aimed to investigate the tectonic geomorphology of BFZ by conducting morphometric analyzes which are frequently used in active tectonic research. For this purpose, morphometric indices such as hypsometric integral, drainage basin asymmetry, ratio of valley floor width to valley height and mountain top crest are calculated using high resolution digital elevation models. The result of the morphometric analysis reveals that the area has a very young topography and is actively uplifting at a rate of ~0.5 mm per year in the west decreasing eastward.Keywords: Başkale fault zone, morphotectonics, geomorphic indices, East Anatolia.