Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi siyasal rejimi ve Anayasal düzeni

Abstract

Birinci Dünya Harbi sonrası, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluşuyla sonuçlanacak çok önemli anayasal ve siyasal gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönem içerisinde yaşanan gelişmelerin merkezinde Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi bulunmaktadır. Birinci Meclis sadece milli mücadelenin yürütüldüğü bir komuta merkezi değil, siyasal rejimi temelinden değiştiren, anayasal düzenlemeleri hayata geçiren bir yasama organı olarak da tarihi bir role sahiptir. Osmanlı Devleti'nin sona ererek Türkiye Devleti'nin kurulduğu bu dönem içerisinde Birinci Meclis, kuvvetler birliği sistemini benimsemiş ve kendisini tek meşru iktidar olarak tanıtmıştır. Mütareke döneminin kendine has koşulları içinde, Osmanlı anayasal tecrübesinden ve parlamento geçmişinden gelen birikim, meşruti monarşiden cumhuriyete geçişin alt yapısını oluşturmuştur. Cumhuriyet döneminin siyasal rejimini belirleyen temel ilkeler yine bu dönemde ortaya çıkmıştır. Anayasal meselelerin müzakereleri esnasında Meclis'te çok çeşitli fikirler dile getirilmiş, özgür bir tartışma ortamında en temel siyasal ve anayasal konular uzun tartışmalara konu olmuştur. Bu minvalde Meclis'te yer alan Birinci ve İkinci guruba mensup vekillerin siyasi görüş farklılıkları da söz konusu tartışmalarda açığa çıkmaktadır. Siyasal rejim değişikliğinin yeni bir devletin kuruluşuyla sonuçlanacak gelişiminde; temel anayasal ve siyasal ilkeler olarak milli hâkimiyet, kuvvetler birliği, meclis üstünlüğü ve halkçılık benimsenmiştir. Bu ilkeler hukuki düzenlemelerin çerçevesini çizmiştir. 1921 Anayasasında meclis hükümeti sistemi benimsenmekle beraber, uygulamada yasama ve yürütme arasında yetki mücadelesi yaşanmıştır. Meclis'in yargı yetkisini kullandığı bir organ olarak İstiklal Mahkemeleri dönem içerisinde tartışmalara sebep olmuş, mahkemelerin görev ve yetkilerinin sınırlandırılması meclis gündemini işgal etmiştir. Anahtar Kelimeler: Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Anayasal Düzeni, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Siyasal Rejimi, Meclis Hükümeti, Kuvvetler Birliği, Milli Hâkimiyet İlkesi

The aftermath of World War I was a period of significant constitutional and political developments, which would result in the establishment of the Republic of Turkey. At the center of these developments stood the First Turkish Grand National Assembly. First Assembly has a historical role not simply as a headquarters from where the national struggle was commanded but also as a legislative institution, which completely transformed the political regime and introduced constitutional regulations. During this transformation from Ottoman Empire to Turkish State, First Assembly embraced the principle of unity of powers and recognized itself as the only legitimate authority. In the sui generis conditions of the armistice period, Ottoman experience with constitutionalism and the accumulated experience of the parliamentary tradition provided a foundation for the transition from constitutional monarchy to republic. Basic principles that characterized the Republican regime also emerged in this period. During the constitutional debates, ideas of immense variety were put forward and most foundational constitutional problems were debated at length in a free environment. The difference of opinion between the First and Second groups in the Assembly also emerged in these discussions. During the regime transformation and foundation of the new state, national sovereignty, unity of powers, superiority of the assembly and populism were embraced as the main constitutional and political principles. These principles established a frame for legal developments. Although a system of parliamentary government was adopted in the Constitution of 1921, there was a struggle for authority between legislative and executive functions. In this context, Independence Tribunals, an organ through which the Assembly exercised its judicial power, were subject to controversies during the period and restriction of its authority and duties occupied the Assembly's agenda. Keywords: First Turkish Grand National Assembly, Political Regime in the First Turkish Grand National Assembly, Assembly Government, Unity of Powers, Principle of National Sovereignty