Arap dilinde edatların metinde kurduğu anlamsal ilişkiler

Abstract

Art arda dizilmiş kelime yığınlarına cümle, cümlelere de metin denilebilmesi için bazı özelliklerin bulunması gerekir. Çünkü birbirinden kopuk ve aralarında hiçbir bağlantı olmayan kelime ya da cümleler dizisi metin olma vasfını haiz değildir. Cümleler içinde ve arasında ilişki kurarak onların metin haline gelmesini sağlayan önemli dilsel ögelerden biri edatlardır. Edatlar gerek yazılı gerekse de sözlü iletişimde yanlış ya da eksik anlaşılmanın önüne geçen etkin dil birimleridir.Arap dilinde edatların sayıları çok farklı olduğundan konunun sınırı ve çerçevesini belirleyebilmek gayesiyle ez-Zemahşerî'nin el-Mufassal fî Sanʻati'l-İʻrâb isimli eserindeki edatlar esas alınarak metinde kurdukları ilişki türleri incelenmiştir. Aynı ilişki türüne ait edatlar arasındaki farklar da mümkün olduğunca tefrik edilmiştir.Çalışmanın giriş bölümünde tezin konu, kapsam, amaç, önem ve yöntem gibi temel bahisleri yer almaktadır. Bu bölümde ayrıca edat literatürü hakkında kronolojik olarak bilgi verilmiştir.Birinci bölümde edatın kelime türleri içerisindeki yerine hatta bir kelime türü olup olamayacağına ilişkin tartışmalara değinildikten sonra edat hakkında yapılmış tanımlar, adlandırmalar ve edatın tek başına anlamı var mı yoksa yok mu gibi edatla irtibatlı mevzular ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.İkinci bölümde tespit edilen anlamsal ilişki türlerinin öncelikle kavram içerikleri izah edilmiş daha sonra da ilişki türlerinin edatları incelenmiştir. Bu bölümde atıf (bağlama), tercih, taʻlîl (sebep/gâye-sonuç), sınırlama, ma'iyyet (birliktelik), teşbih (benzetme), tekid (pekiştirme/kuvvetlendirme), temenni, istisna, kasr/hasr (daraltma), değiştirme, tersinelik (karşıtlama), istifham, tasdik ve ret, şart, tahzîz ve tendîm (teşvik ve kınama), ihtimal ilişkileri ele alınmıştır.Ek kısmında örnek metinler üzerinde uygulamalı bir şekilde edatların metinde sağladıkları anlamsal ilişki türleri belirtilerek mahiyetleri üzerinde durulmuştur.Sonuç kısmında ise araştırmadaki tartışma ve tespitler özetlenerek çalışmanın genel görünümünün çerçevesi sunulmuştur.Bu çalışmada ez-Zemahşerî'nin el-Mufassal'ı başta olmak üzere nahiv, müstakil edat çalışmaları, belâgat, fıkıh usûlü, dilbilim vs. eserlerden yararlanılarak edatlar konusu metinde kurdukları ilişki türlerine göre ele alınmıştır. Birçok gramercinin harf/edat hakkındaki görüşleri verilerek bu kavram etrafındaki farklı sınıflandırma ve adlandırmalar tespit edilmiştir. Edatların sınıflandırılması ve adlandırılmasında gramerciler arasında birbirinden farklı yaklaşımlar tespit edilmiştir. Edatlar yapı/biçim bakımından değil, anlamsal açıdan incelenip çok sayıda örnek cümle üzerinde metne yaptığı katkılar gösterilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Arap Dili, Edat, Metin, Anlam, Bağlam, İlişki.

To define pile of words as sentence, and also, sentences as text certain features should be seen; since, words and sentences with no connection in between do not possess the qualification of a text. Prepositions, which are among crucial linguistic elements, form texts by establishing link within and between sentences. Prepositions are effective units of the language that avoids inaccurate or incomplete understanding of the language in both written and oral communication.As the number of prepositions in Arabic language is very high in order to define the boundaries and framework of the subject the prepositions in el-Mufassal fî Sanʻati'l-İʻrâb written by ez-Zemahşerî have been taken as the basis and the links of them with the text have been analyzed. The differences between the prepositions of same kind have also been analyzed.In introduction chapter of the study basic research issues have been covered such as scope, framework, aim, importance and methodology. In this chapter, also have given information regarding to prepositions sources. In the first chapter; the place of prepositions within word types, moreover, the discussions whether it is a type of word or not have been analyzed, then, issues like the definitions regarding prepositions, nomenclature and whether prepositions have meaning alone or not have been discussed in detail.In second chapter, in the first place, conceptual framework of types of relationships have been determined and followed by the analysis of prepositions of those modes of relationships. In this chapter the relations of referring, preference, restriction, commutative, comparison, reduplication, wish, exception, reduction, alteration, opposition, questioning, approval and rejection, conditions, incentives/condemnation and probability have been discussed.In the appendix, nature of prepositions has been handled over sample texts by the relationship type they provide within the text.In conclusion chapter, the discussions and findings have been summarized and general framework of the study has been presented.Within this study, the subject of prepositions have been analyzed according to formed relationships with the text by the help of, primarily, el-Mufassal of ez-Zemahşerî and other studies on syntax, detached preposition studies, declamation, Islamic law method, linguistics etc. The views of many linguistics over word/preposition have been given and different classifications and nomenclatures have been found. It has been concluded that in classification and nomenclature of the prepositions there are different views among the linguistics. Also, prepositions have been analyzed from meaning perspective, rather than structural, and the contribution of prepositions to the texts have been shown over many sample sentences.Keywords: Arabic Language, Preposition, Text, Meaning, Relationship, Function.