İnsan-mekân ilişkisi bağlamında `Yaşlı dostu mekânlar`

Abstract

Mekân, genel kanının aksine; durağan ve statik değil, değişken ve dinamik bir olgudur. Sosyal aktörlerin talepleri, etkileri ve katılımlarıyla birlikte sürekli olarak kendini yeniden üretebilen bir kavramdır. Kent, içinde barındırdığı mikro ve makro mekânlarla birlikte bireylerin, toplumsal hayat, etkileşim ve iletişimlerinin gerçekleştirilmesine fırsat veren büyük bir sahnedir. Bu sahnede yaşayan tüm bireylerin gereksinim duyduğu, toplumsal ve mekânsal hayata katılım düzeylerinde sağlanması gereken fırsat eşitliği ve ulaşılabilirlik birçok araştırmanın bulguları arasında yer almıştır.Demografik yapı içinde artan yaşlı nüfus oranlarıyla birlikte; toplumsal hayatın önemli aktörlerinden olan yaşlılar da; sosyal politika çalışmalarının odak noktası hâline gelmiştir. Tüm bireyler gibi yaş almakta olan bireyler için de, temel hak olan sosyal katılım ve iletişimin desteklenmesinin yanı sıra psikolojik, mekânsal, kültürel ve sosyo-ekonomik açılardan da güçlendirmesini öngören aktif yaşlanma kavramı, son zamanlarda öne çıkarak, sosyal politikanın olduğu kadar sosyoloji, gerontoloji, sağlık, sosyal hizmetler gibi diğer disiplinlerin de yönlendirici bir kavramı olmuştur. Bu çalışmanın amacı, mikro ve makro kentsel tasarım öğeleriyle birlikte aktif yaşlanmayı destekleyen ve sosyal hayat içinde yaşlı katılımının maksimum düzeye yükseltilmesinine imkan veren öneriler doğrultusunda, ortaya konulan 'yaş dostu mekân'ların tasarlanması ve üretilmesine dikkat çekmektir. Bunu gerçekleştirebilecek analizler için yapılan nitel araştırmada; 15 tasarımcı, 21 sosyal disiplin uzmanı ile kurum bakımda olan 16 yaşlı ve bu kuruluşlarda hizmet veren 13 sosyal hizmet uzmanı olmak üzere, toplamda konuyla teması olan 65 bireyle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir.Çalışmanın sonucunda ortaya çıkan temalar ışığında literatür ve kavram çalışması, mekân ve insan ilişkilerinin dönüşüm tarihçesi incelenmiş ve gerçekleştirilen görüşme analizleriyle birlikte konu ele alınarak öneriler oluşturulmuştur. Çalışma için hazırlanan öneriler; mikro ve makro mekân düzeyi olmak üzere iki ana başlıkta ele alınarak, sınıflandırılmış ve mekânsal modelleme önerileri sunulmuştur. Yaş dostu mekânların üretilmesi için hazırlanan makro mekân önerileri; kentsel dönüşümle birlikte dış mekânlar, ulaşım ağları, kamusal alanlar, alışveriş mekânları, parklar ve sağlık hizmetleriyle ilgili iyileştirmeler olarak yer alırken, mikro mekânlarla ilgili olarak ise; kapalı alışveriş mekânları, aile yanında ve kurum bakımında yaşayan yaşlı bireyler için konut ve barınma önerileri, yaşlı kullanım referansıyla yapılacak imar düzenlemeleri yer almaktadır. Önerilerin yaşlı ve yaş alan bireyler için engelsiz bir sosyal hayatın kurgulanmasına yönelik yapılması gereken sosyal ve mekânsal planlama düzenlemelerine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu bağlamda konuya açıklık getirebilmek üzere, barınma konusunda yaşlı mikro mekân önerilerine ilişkin mimari tasarım görselleri de hazırlanmıştır. Çalışmanın kendisinden sonra 'yaş dostu mekân'ların hayata geçirilmesi için kentsel yenileme ve dönüşüm planlamalarına zemin hazırlarken; aynı zamanda sosyal politikalara katkı sunması ve mekânsal tasarım çalışmalarına da yön vermesi hedeflenmektedir.

Contrary to popular belief, space is not a static, but a changing and dynamic phenomenon. It is concept that can reproduce itself through the demands, influences and participation of social actors. City, with the micro and macro spaces in it, is a huge stage which allows individuals to realize their social lives, interactions and communications. Equality of opportunity and accessibility in social and spatial life participation, which all individuals living on this stage feel the need of, are among the findings of many studies. With the increasing proportions of old people in the demographic structure, these people became an important point of focus in social policy studies, as well. Active aging, which maintains that social participation and communication, a basic need for people of all ages, old ones included, should be promoted, as well as empowering the individual from psychological, spatial, cultural and socio-economic aspects, is a key concept which serves as a guide in sociology, gerontology, medicine, social serves and social policy.The aim of this study is to draw attention to the design and production of `age-friendly places` in light of the suggestions made by the micro and macro urban designing elements which enable the participation of the old at a maximum level. As part of the qualitative study conducted for this purpose, in-depth interviews with 65 people (15 designers, 21 social disciplines experts, 16 institutionalized old people and 13 social services experts who are employed in these institutions) were carried out.Suggestions were made in light of the themes that were revealed at the end of the study by means of dealing with the literature and concepts reviews, history of space and human relations and analysis of the interviews. The suggestions made were categorized under two main headings, micro and macro spaces, and spatial modeling examples were provided. The macro space suggestions for creating age-friendly place include outdoors, transportation networks, public places, shopping locations, parks and health services along with urban renewal, while the micro ones consist of housing suggestions for old people who live with their families or are institutionalized and reconstruction regulations. Additionally, architectural design graphics were also prepared to clarify the issue of housing for old people in a visual way.It is expected that the study will guide further urban designing studies in relation to the plans for urban renewal and transformation in the realization of 'age-friendly places', while at the same time contributing to social policies.