Bakhtin`in diyaloji ve heteroglossia kavramları bağlamında Alev Alatlı`nın Orda Kimse Var mı? roman dizisinde çokseslilik

Abstract

XX. yüzyılın önde gelen dil ve edebiyat kuramcılarından biri olan Mikhail Bakhtin, modern insanın, dil aracılığıyla yarattığı, sanatsal faaliyetlerine ilişkin özgün bir eleştiri kuramı ortaya koymuştur. Her ne kadar dil felsefesi ve edebiyat kuramı, bu eleştiri kuramının ağırlık noktasını oluştursa da dili, toplumsal ve ideolojik etkileşimle şekillenen ve çeşitlenen sosyal ve tarihsel bir gerçeklik olarak değerlendiren Bakhtin; toplumbilim, tarih, felsefe ve kültür araştırmalarında da varlık gösteren bir kuramcı haline gelmiştir. Edebiyat eleştirisini; diyaloji, heteroglossia, çokseslilik gibi özgün kavramlar üzerine inşa eden Bakhtin, romanın yeniden tanımlanması ve değerlendirilmesi çabalarına farklı bakış açısıyla önemli katkılarda bulunmuştur. Bu çalışmamızda Bakhtin'in edebiyat eleştirisinin temelini oluşturan özgün kavramlar çerçevesinde, modern Türk romanında önemli bir yeri olan Alev Alatlı'nın Orda Kimse Var Mı? roman dizisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmamız üç ana başlık altında yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde `Diyalojik Söylem` başlığı altında, söylem kavramının teorik ve sözel yapısı çerçevesinde ortaya çıkan söz tipleri, Bakhtin'in diyalojik söylemi baz alınarak, ara başlıklar halinde incelenmiş ve romanlarda tespit edilen söz tiplerinden hareketle romanların diyalojik niteliği ortaya konulmuştur. `Çoksesli Romanda Diyalog Kurgusunun Karakteristikleri` adlı bölümde ise; diyaloğun, her türlü karakter edimin gerçekleştiği canlı, etkileşimli ve sonu kestirilemeyen dinamik bir yapıda olduğu tespit edilerek, diyalog sürecinde seslerin ittifaklar kurması, ayrışması, iç seslerle yanıt ya da kesişme noktalarında bir araya gelmeleri, dolaylı anlatım ve doğrudan anlatım gibi farklı anlatım biçimlerini kullanmalarından hareketle; romanlarda diyalogların çoksesli bir yapıda kurgulandığı gösterilmiştir. Orda Kimse Var Mı? roman dizisi, sahip olduğu toplumsal, ideolojik, kültürel, etnik ve bireysel dil zenginliği ve anlatımındaki türsel çeşitlilikten dolayı, incelememizin son bölümünü oluşturan `Çokseslilikte Heteroglossia (Çokdilli) Yapı` çalışmamızın en hacimli kısmını oluşturmuştur. Orda Kimse Var Mı? roman dizisinde temanın; hem anlatıcı karakter, başkahraman ve farklı türdeki karakterlerin söylemleri ve hem de bilimsel, sanatsal, dinsel, edebi ve görsel türlerin anlatımsal özellikleriyle birlikte harmanlanarak yansıtıldığı tespit edilerek romanların çok anlatımlı ve çok dilli bir yapısı olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Alev Alatlı, Mikhail Bahtin, Diyaloji, Heteroglossia, Çokseslilik.

Mikhail Bakhtin, one of the outstanding language and literature theorists in XX. century, has established a original critism theory about artistic activities which modern human created by means of language. Although language philosophy and literature theory form a datum point of this criticism theory, Bakhtin evaluating language as an social and historical truth which is shaped and varied with social and ideological interaction, has become a theorist studying in also sociology, history, philosophy and culture researches. Bakhtin, building his literature critics on original concept such as dialogism, heteroglossia, polyphony, has contributed significantly to efforts of redefining and evaluating novel through his different point of view. It is aimed in this study to analyze Alev Alatlı's `Is There Anybody There` novel series which have important role in modern Turkish novel within the frame of genuine concepts constructing the basis of Bakhtin's literature criticism. For this purpose, this study is conducted with three main titles. The first part of the study, in title of `dialogical discourse`, word types which come out within the scope of theoretical and linguistic structure of discourse concept are examined in titles based on Bakhtin's dialogical discourse and dialogical feature of novels is proved with reference to detected word types in novels. In `The Characteristics of Dialogue Fiction in Polyphonic Novel` section, that dialogues in novels are fictioned in polyphonic structure is shown based on that dialogue is detected to be live, interactive and unpredictable dynamic structure in which every type of character acts is occurred and with reference to that in dialogue process characters' voices make an alliance, separate, come together with inner voices in answer or intersection points, use different discourse styles such as direct and indirect discourse. Because `Is There Anybody There` novel series have social, ideological, cultural, ethnical and personal richness and varietal diversity in its narration, the last part of the study `Heteroglossia Structure in Polyphony` has become the most voluminous part. In `Is There Anybody There` novel series, that novels have a structure of multi expressive and multi language is presented detecting that theme is reflected blending together both discourses of narrating character, protagonist and different types of characters and narrative properties of scientific, artistics, religious, literal and visual types.Key words: Alev Alatlı, Mikhail Bahtin, dialogism, heteroglossia