Zekâi Dede`nin Türk din mûsikîsi tarihindeki yeri ve ilahi formundaki eserlerinin makamsal analizi

Abstract

Türk Mûsikîsi çok zengin bir alt yapıyla her biri kendine has birçok farklı türü/formu bünyesinde barındıran ulusal bir müzik türüdür. Türk Mûsikîsinin türlerinden biri olan Türk Din Mûsikîsinin de bu müzik türünde ayrı bir yere/öneme sahip olduğunu söylemek mümkündür. Bu araştırma, XIX. yüzyılda yaşamış önemli bir bestekâr olan Zekâi Dede'nin Türk Din Mûsikîsi tarihindeki yerinin/öneminin belirlenmesi ayrıca ilahi formundaki eserlerinin çeşitli açılardan analizlerinin yapılarak tasnif edilmesine odaklanmaktadır. Araştırmada, Zekâi Dede tarafından bestelenmiş 52 adet ilahi, form, makamsal geçkiler ve güfte açısından incelenmiştir. Araştırma mevcut durumun belirlenmesine yönelik betimsel bir araştırma olmakla birlikte kaynak taraması ve doküman incelemesinin de kullanıldığı nitel bir model içermektedir. Araştırma doğrultusunda başlıca; Zekâi Dede'nin dönemin en önemli bestekârlarından biri olduğu ayrıca meşkin son halkası olarak kabul edildiği, yaşadığı dönemde başlayan batılılaşma hareketleri doğrultusunda kültürel açıdan bir çok dejenerasyon olmasına rağmen gelenekten kopmayarak öz müzik kültürünü korumaya çalıştığı, tarafınca bestelenmiş arşivlerde 203 eserin varlığı ve bu bestelerin 52 tanesinin ilahi formunda olduğu, incelenen ilahi formundaki bestelerinde makamsal açıdan Uşşak ve Rast makamlarının, usûl açısından Düyek ve Sofyan usûllerinin, form şeması olarak A+B+C+B ve A+B kalıplarının, güfte açısından ise hece vezninin öne çıktığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Turkish Music is a national music genre, with a very rich background and many different genres/ forms. It is possible to say that Turkish Religious Music, which is one of the genres of Turkish Music, has a different place/importance in this music genre. This research focuses on the determination of the place/importance of Zekâi Dede, who was an important composer who lived in the 19th century, in the history of Turkish Religious Music and classification and analysis of his works in hymn form in terms of various aspects. In this study, 52 hymn composed by Zekâi Dede were examined in terms of form, maqams and lyrics.In addition to the fact that the research is a descriptive research aiming at determining the current situation, it includes a qualitative model in which the literature review and document review are used. In line with the research, it was primarily determined that Zekâi Dede was one of the most important composers of the period and he is accepted as the last ring of the meshk, he tried to protect his own music culture by not leaving the tradition although there were a lot of cultural degeneration in line with the westernization movements that started in his period, there are 203 works composed by him in the archives, and 52 of them are in hymn form, In his compositions in the hymn form studied, the Uşşak and Rast maqams, Düyek and Sofyan rhythms, A + B + C + B and A + B as form schemes and syllabic meter in terms of lyrics come to the forefront.