Tarihsel süreçte Yeseviyye tarikatının Türk mûsikîsine etkileri ve Ahmed Hatiboğlu`nun mâhûr form (yeseviyye) adlı eserinin analizi

Abstract

Orta Asya Türk boyları arasında İslâm inancının yerleşip gelişmesini sağlayan bir din ve tasavvuf önderi olan Ahmed Yesevî, Türk asıllı oluşu ve Türkçeyi rahat bir şekilde kullanışı neticesinde hemen hemen tüm Sünnî Türk bölgelerinde uzun süreli tesirler uyandırmıştır. Ahmed Yesevî'nin Türkçe ahlâkî ve tasavvufî şiirlerinden oluşan Divân-ı Hikmet adlı eserinde topladığı şiirleri, halk arasında derin tesirler uyandırmıştır.İlk Türk tarikatı olarak kabul edilen Yeseviyye Tarikatı, önceleri Taşkent ve Seyhun bölgesi ile Harezm ve Mâverâünnehir bölgesinde, daha sonra ise Kafkasya, Anadolu ve Balkanlar'da yayılan, bu bölgelerin İslâmlaşması ve Türkleşmesinde büyük hizmet görmüş bir tarikattır. Ahmed Yesevî ve onun tasavvuf yolu ve düşüncelerinin tesirleri ile kurulmuş olan Yeseviyye Tarikatı, zaman içinde tesirini kaybetmiş, kendisinden sonra gelen tarikatlar içinde erimiştir.Bu çalışmada, Yeseviyye Tarikatında mûsikî anlayışı hakkında bilgi verilerek günümüzde Ahmed Yesevî'nin Divân-ı Hikmet adlı eserinden bestelenmiş eserler tespit edilmiştir. Ayrıca Divân-ı Hikmet'ten yeni bir form olarak bestelenen Mâhûr Form (Yeseviyye) adlı eserin bestekârı Ahmed Hatiboğlu'nun hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Yirmi bölümden oluşan Mâhûr Form (Yeseviyye) eserinin güftesinin incelenmesinin ardından ilgili eserde kullanılan makâm, form ve usûllerden bahsedilerek eserde yapılan geçkiler ve kullanılan çeşniler tespit edilmişir.

As a religious and Sufî leader, Ahmed Yesevi had many contributions on the establishment and expansion of the Islamic faith among the Central Asian Turkish tribes. He had long-lasting influences at almost all Sunnî Turkish regions as a result of his Turkish origin/blood and his fluent Turkish. Ahmed Yesevi gathered/collected the poems consisting of his Turkish moral and mystic poems in his work of/called Divan-ı Hikmet, and the poems in this work awakened deep effects on people.Yasawiyyah Sect, which was accepted as the first Turkish sect, is a sect that expanded in Tashkent and Seyhun and Harezm and Maveraünnehir regions at first and then in Caucasus, Anatolia and the Balkans. It carried out a great duty / took great tasks on Islamisation and Turkification at these regions. The Yasawiyyah Sect, which was established by Ahmed Yesevi and with the influence of his mysticism and ideas, has lost its influnce in time and disappeared/absorbed in the other sects that came after it.In this study, it's tried to be informed about the music appreciation in the Yasawiyyah Sect, and it's tried to find out the composed works from Ahmed Yesevi's work called Divan-ı Hikmet. So it also includes the life and Works of Ahmed Hatiboğlu, the composer of Mahur Form (Yesevviye), which was composed from Divan-ı Hikmet as a new form. In addition to the analysis of Mahur Form (Yesevviye), of which lyrics composed from Divan-ı Hikmet and which consists of twenty chapters/parts, and the analysis of its the music, methods, forms and the transitions.