Türkçe-Kürtçe dil etkileşimi: İkidilli konuşuculara ait verilerdeki dilbilimsel görünümler

Abstract

Bu çalışma, Van'da yaşayan 25 farklı Kürt kökenli ikidilli (Kürtçe-Türkçe) konuşucuya ait, doğal ortamda elde edilmiş konuşma verilerine dayanmaktadır. Çalışmada, özellikle ikidillilerin alıcı / temel kodları olan Kürtçede etkileşime bağlı olarak gerçekleşen dilbilgisel farklılaşmalar ele alınmaktadır. Genel olarak dilsel etkileşimde, etkileşimin süresi ve yoğunluğu dilbilgisel farklılıklara neden olan iki temel faktördür. Özelde ise, ikidillilik seviyelerine, eğitim durumlarına ve bulundukları sosyal çevrelere bağlı olarak 1. model kod olan Van yerli ağzı Türkçesinin ve 2. model kod olan ölçünlü Türkçenin etkileri ve bu kodlardan aktarılan etkileşim birimlerin sayısal oranları değişebilmektedir. Etkileşim sürecine bağlı olarak içeriksel ve işlevsel birimlerin bütüncül aktarımları ve seçimli olarak kopyalanan birimler, örüntüler ve özellikler, verilerde gözlenmektedir. İşlevsel birimlerin etkileşim sürecinin anlaşılmasında belirtililik paradoksunun açıklayıcı bir rolü vardır. Bunun yanında, benzer formlardaki bağımlı işlevsel biçimbirimler, sözce konumlanışları bakımından aynı olduklarında ve işlevsel olarak örtüştüklerinde, ikidilli konuşucular, bu birimler arasında alternatif ilişkiler kurabilmektedirler. Sözceler, sözce üyelerine ayrılarak bu konumlara tek başlarına yerleşen yalın veya Kürtçe birimlerle birlikte bir sözce üyesini oluşturabilen karma yapılanışlara sahiptir. Her ne kadar Kürtçe bağımlı işlevsel birimler, bir sözce üyesini oluşturmak için aktarımı yapılan Türkçe birimlerin bağlantısının kurulmasında ikidilliler tarafından sistematik olarak kullanılsa da, aktarımı yapılan birimlerin sözceler içindeki sıklıkları, Kürtçenin yapısal diziliminde farklılaşmalara neden olabilmektedir. Çünkü model koda ait anlamsal aktarımlar model koddaki yapısal dizilimleri de beraberinde getirebilmektedir.

This study is based on the spontaneous spoken data gathered from 25 Kurdish origined (Kurdish-Turkish) bilingual speakers living in Van. As it is aimed in the study, contact induced grammatical changes in bilinguals' native language Kurdish as basic code investigated. As a general rule, duration and density of contact are two main factors for grammatical changes when languages get in contact. Specifically, depending on bilingualism level, education and social environment of speakers, the effects of local Turkic dialect as model code 1. and standard Turkish as model code 2. could vary in numbers of contact elements that transferred from these languages. Globally transferred lexical and functional elements and selectively copied features, elements and patterns are observed in the data. Markedness paradox has explanatory role to conceive contact processes of functional elements. Besides, functional morphemes that similarly formed and located at similar syntactic domains of both codes could be used alternatively by bilinguals since they are converged functionally. Investigated data divided into as bare and mixed units of utterances which are freely inserted or lacking to Kurdish features to build one of the part of the utterance. Although Kurdish bound morphemes are systematically used by bilinguals to link with Turkish grammatical or lexical items in mixed units, alignment of Kurdish could be changed due frequency of the transferred elements and patterns in use. Because semantic transfer from model code could bring structural relations of elements in model code as well.