Nakşibendi-i Atik Dergahı ve Açıkbaş Mahmut Efendi

Abstract

ÖZETYazar : Kezban ALTINIŞIKÜniversite : Uludağ ÜniversitesiAnabilim Dalı : Temel İslam BilimleriBilim Dalı : TasavvufTezin Niteliği : Yüksek LisansSayfa Sayısı : XI + 78Mezuniyet Tarihi : â¦.. / â¦.. / 20â¦..Tez Danışman(lar)ı : Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞNAKŞÃBENDİ-à ATÃK DERGÂHI ve AÇIKBAŞ MAHMUD EFENDİSeyyid Şeyh Mahmud Efendi 1010/1601 yılında Diyarbakır'da (Amid)doğmuştur. Yaz-kış başı açık olarak dolaştığı için şöhreti Açıkbaş'tır. IV. Murad'ınemriyle idam ettirilen Aziz Mahmud Urmevû'nin kardeşi Âhi Mahmud'un oğludur.Diyarbakır'da ilim tahsilinden sonra valilerin sohbetinde bulunmuş ve Mardinvoyvodası olmuştur. Daha sonra memuriyeti bırakarak amcası Aziz MahmudUrmevû'nin halifesi olmuştur. Amcası o dönemde Doğu Anadolu'nun manevi mürşidisayılmaktaydı. Amcasının idamıyla beraber ilim tahsiline çıkan Açıkbaş MahmudEfendi, Kahire, Bağdad gibi önemli şehirlerden sonra İstanbul'a gitmiştir. İstanbul'daNakşûbendû Dergâhı'nda zikir ve ibadetle uğraşmıştır. Ancak kerametleriyle ilgilirivayetlerin artması ve müritlerinin çokluğu sebebiyle Bursa'ya geçmiştir. BuradaNakşûbendi-û Atûk Dergâhı'nın kurarak irşâd faaliyetlerine başlamıştır. Ayrıca DâyeHâtun Câmii, Ulucâmii ve bazı büyüklerin evlerinde toplanarak va'z vermiştir. Butoplantı esnasında, hadislerde geçen duaları ihtiva eden Evrâd-ı Fethiye adlı risaleyiokumaya devam etmiştir.Hakkındaki bazı iddialardan dolayı yönetime şikayet edilen Açıkbaş MahmudEfendi'nin, Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa'nın huzurunda söylediği bazı sözlerdendolayı hapsi istenmiştir. Bu amaçla başhekime öldürücü bir zehir hazırlatmışlardır. ŞeyhMahmud ?Bismillah? diyerek zehiri içmiş ancak zehir vücudundan ter yoluyla çıkmıştır.Bunun sonucunda izzet ve ikram ile Bursa'ya gönderilmiştir.Mürşid olmasının yanı sıra şair bir kişiliğe sahip olan Mahmud Efendi, ?Resmû?ve ?Âcizû? mahlaslarını kullanarak Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler yazmıştır. MahmudEfendi aynı zamanda tarih düşürmekte de mâhirdi.Güzûde isminde tecvidle ilgili bir risalesi, Risâle-i Nurbahşiyye ve aslı Farsçaolan Evrâd-ı Fethiyye adlı esere yaptığı ve Evrâd-ı Fethiyye Şerhi olarak isimlendirdiğieserleri bulunmaktadır.Bursa'da irşad faaliyetlerine devam eden Mahmud Efendi, 1077/1666 yılınınRebûülevvel ayının 15'inde vefat etmiş ve Dâye Hâtun Câmii haziresine defnedilmiştir.Vefatından sonra dergâha, kardeşinin oğlu Âhi Mahmud Efendi postnişin olmuştur.Anahtar Kelimeler:Açıkbaş Mahmud Efendi, Nakşibendi-û Atûk Dergâhı, Aziz Mahmud Urmevû,Diyarbakır, Bursa, Dâye Hâtun Câmii, Mürşid, Mûrid, Postnişin.

ABSTRACTAuthor : Kezban ALTINIŞIKUniversity : University of UludağMain Department : Department of Fundamental Islamic SciencesDepartment : Islamic MysticismQuality of Thesis : Master?s ThesisPage?s Number : XI + 78Date of Graduation : â¦.. / â¦.. / 20â¦..Advisor : Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞNAKSHIBENT-I ATIK DERVİSH CONVENT and BARE-HEADED MAHMUT EFENDISeyyid Sheikh Mahmut Efendi was born in Diyarbakır (Amid) on the tenth ofOctober in 1601. Because of going around bare headed, his nickname was bare headed.He is the son of Ahi Mahmud who is the brother of Aziz Mahmut Urmevi who wasexecuted with the order of Murad the 4th. After studying science in Diyarbakır, heconversed with the governor of the province and later he became governor of Mardin.After that he resigned from official duty, then he became the caliph of Aziz MahmudUrmevi. At that time his uncle was respected as a spiritual guide of East Anatolia. Afterhis uncle?s execution, bare headed Mahmut Efendi started studying science and aftervisiting the important cities like Cairo and Baghdat, he went to Istanbul. In Istanbul hestudied on worshipping and reciting God?s name in the Nakshibent dervish convent.However because of the rumours related with his miracles and also because of havingso many disciples, he went to Bursa.Here by founding Nakshibent-i Atik dervish convent, he started the activitiesrelated with act of guiding. On the other hand, he preached in Daye Hatun mosque andin the houses of same dervishes. During these meetings, he continued reading pamphletsnamed Evrad-ı Fethiyye which includes the prayers in the sayings of the prophet.Bare-headed Mahmut Efendi, who was complained to the government because ofsome claims about him, said something to the Grand Vizier Köprülü Mehmet Pasha andtherefore he was wanted to be sentenced. With this aim, they have made the head doctorprepare fatal poison for him to drink. Sheikh Mahmud Efendi drank the poison bysaying `Bismillah?, however; the poison left his body owing to perspiration. Inconclusion he was sent to Bursa with dignity and gifts.Beside being a spiritual guide, Mahmud Efendi was also a poet. He wrote Arabic,Persian, and Turkish poems by using ?Resmi? and ?Acizi? as a pen name. MahmudEfendi was also talented in giving the date by EBCED.His works are; a pamphlet related with the art of reading Koran rhythmically, apamphlet named Nurbahşiye and Evrad-ı Fethiyye which was originally written inPersian. Also he wrote an explanation of Evrad-ı Fethiyye.Mahmut Efendi while continuing the act of guiding in Bursa, died in the thirdLunar month of 1077 / 1666 and he was buried in the graveyard of Daye Hatun Mosque.After his death, his brother?s son, Ahi Mahmut Efendi, became head sheikh in dervishconvent.Key Words:Bare-headed Mahmud Efendi, Nakshibent-i Atik dervish convent, Saint MahmutUrmevi, Diyarbakır, Bursa, Daye Hatun Mosque, spiritual guide, disciple, head sheikh.