Viranşehir kazası Temettü`ât Defterleri

Abstract

Tanzimat Dönemi, Osmanlı Devleti'nin batılılaşma sürecinde her açıdan yeniden yapılanma sürecinin başlangıç noktasıdır. Bu dönemde özellikle mali alanda büyük değişimler yaşanmış ve siyasi, sosyal ve kültürel alandaki gelişmeler de göze çarpmıştır. Bu dönemde diğer alanlarda olduğu gibi, uygulanan vergi sisteminde de çeşitli düzeltme ve düzenlemelere gidilmiştir. Çeşitli isim ve şekillerde alınan vergilerin bir kısmı kaldırılarak, herkesin ödeme gücünü esas alan ?temettü vergisi? yürürlüğe konularak uygulanmaya başlanmıştır. Bu verginin kaydedilip tutulduğu defterlere de ?Temettü'ât Defterleri? adı verilmiştir. Türk tarihi açısından her anlamda önemli bir yere sahip olan Temettü'ât Defterleri, vergi mükellefi kişilerin isimleri, sahip oldukları gayrimenkulleri ve diğer gelirleri ile birlikte bunların vergi miktarları gibi önemli bilgileri içermektedir. Tüm hanelerin tek tek ayrıntılı bir şekilde ele alınarak oluşturulan Temettü'ât Defterleri, tutulduğu bölgenin sosyo-ekonomik yapısını açıkça göz önüne sermektedir.Bu çalışma, 1844?1845 (H. 1260?1261) yılında Viranşehir Kazası divanlarına bağlı karyelerin sosyal ve ekonomik yapısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, dönemin sosyo-ekonomik yapısını ana hatlarıyla ele alan ve en önemli kaynaklardan biri olan Temettü'ât Defterleri'nden faydalanılarak hazırlanmıştır. 1844- 1845 (H.1260- 1261) yılına ait Viranşehir Kazası'nın sosyo-ekonomik yapısı bu defterlerden incelenmiştir. Çalışmamızda Viranşehir Kazası'nın, 37 divan ve 120 karyesi incelenmiş ve incelenen bu yerlerin tahmini toplam nüfusunun da 6350 kişi civarında olduğu görülmüştür.XIX. yüzyıl ortalarında Viranşehir kazası divanlarına bağlı karyelerinin tarım ve hayvancılığa dayanan ekonomik yapısı dikkat çekmektedir. Halkın büyük bir çoğunluğu çiftçilik ve hayvancılık ile geçimini sağlamaktadır. Ayrıca kazanın merkez divanı ve diğer divanlara bağlı karyelerin toplam ekili alanları, nadasa bırakılmış alanları, üretilen tarım ürünleri, yetiştirilen hayvan çeşitleri ve sayıları, sahip olunan arı kovanı miktarı vb. faaliyetleri hakkında detaylı bilgi edinilmiştir.Viranşehir Kazası Temettü'ât Defterleri'nde kazanın vergi yükü ile ilgili bilgilere de ulaşılmıştır. Halktan vergü-yi mahsûsa, a'şâr (öşür) ve adet-i ağnam vergisi alınmaktadır. Böylece halkın sosyo-ekonomik durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Viranşehir, Temettü'ât, Sosyo-ekonomik Yapı, Nüfus ve Vergi

At Tanzimat term is the beginning of Ottoman State?s settlement period at westernization. In this term there are lots of, especially financial region and also political social cultural chancing are drawn the attention. In this term like other time there is correction and arrengment about aplied tax system. Some of taxes which are taken under various name and form are removed and then temettu tax which base on all people?s payment are started to application. This tax roll, include indicated tax is named temettü?ât books. Temettü?ât books, are important about turkish history. Because of including lots of impotant information such as names of the tax payers and their land estates and their other incomes, and also tax amount, the temettü?ât book is an evidence .My aim with this study is to produce rural?s which is under Viranşehir township in1844-1845 (H. 1260?1261) social and economical constitution. This study was prepared taking advantage of one of the most impotant of source is named temettü?ât books which include social and economical form of that term. Socioeconomic constitution of Viranşehir town has been searched belonging to 1844- 1845 (H.1260- 1261). And also in this study 37 district councils and 120 rurals have been searched and as a result population was recorded about 6350 people.It is stand out that villages of Viranşehir town?s economic constitution depend on agriculture and animal husbandry in the mid 19 th century. Lots of people make their living through agriculture and animal husbandry. Besides there are detailed information about plantation of township, fallowing lands, farm products, variety of animals and their numbers, amount of hives and also working of people .Furthermore it is subsisted information about villages? tax load belongs to Viranşehir town in temettü?ât books. Vergü-yi mahsûsa, a?şâr and adet-i ağnam are collected. In this way peoples socia-economic conditions are tried to exhibit.Keywords: Viranşehir, Temettü?ât, Socio-economic Constitution, Population, Tax.