Kemahlı İbrahim Hakkı ve divanı

Abstract

Kemahlı İbrahim Hakkı ve Dîvânı adlı bu çalışmada eserin transkripsiyonlu çevirisine öncelik verilerek şairin hayatı ve sanat anlayışı üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur. Son asır Türk edebiyatı şairi olan İbrahim Hakkı Efendi hakkında edindiğimiz tüm bilgiler çerçevesinde dönemin sanat anlayışındaki değişiklikler, öne çıkan sorunlar veya sorular ve hatta dönemin sosyal ve siyasal olayları hakkında çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır.İbrahim Hakkı Efendi (Kemâhî) Dîvânı'nın incelenmesinde, biri rik'a el yazması olan Milli Kütüphane Nüshası (A), diğeri de aralarında bazı değişiklikler bulunan matbu baskısının (B) karşılaştırılması esas alınmıştır. Daha büyük bir hacme sahip olan Milli Kütüphane Nüshası, bu iki eser arasında ana kaynak olarak belirlenmiştir.Matbu baskı içerisindeki şiirlerin sayısı, diğerine göre daha azdır; bununla birlikte bu eserde bulunup Milli Kütüphane Nüshası'nda bulunmayan 16 şiir vardır. İleri derecede Arapça ve Farsçaya hâkim olduğu anlaşılan şairin, bu özelliği, dîvânında açıkça belli olmaktadır. İncelemeye alınan dîvânda, Arapça-Farsça kelimeler genel itibariyle bütün dîvâna hâkim iken bunun yanında müstakil olarak Arapça veya Farsça kaleme alınan şiirler de bulunmaktadır. Bu şiirlerin çevirisi yapılmamış, yazmada veya matbu baskıda bulunduğu şekliyle verilmiştir.Son asır Osmanlı şairi Kemâhî, kayıtlarda son Mevlevî postnişini olarak geçmektedir. İbrahim Hakkı Efendi'nin Mevlevî olması dolayısıyla, çalışmamızda şairin sanat anlayışı üzerinde Mevlevîliğin etkileri üzerinde ayrıca durulmuştur.İncelememizde üzerinde durulan diğer bir konu ise, eserdeki na'tlardır. Çünkü İbrahim Hakkı Efendi, dîvânında en çok na'tlara yer vermiştir. İbrahim Hakkı Efendi Dîvânı, dönemin siyasal ve sosyal hayatının nabzını ölçmekte bize yardımcı olmaktadır. Aynı şekilde dönemin edebiyat dünyası, düşünceleri ve tavırları hakkında da bilgi vermektedir. Özellikle sosyal olaylar hakkındaki şiirlerinin bazılarının Klasik Türk Edebiyatı geleneği ile farklılık gösterdiği söylenebilir. Dîvânda yer alan `1215 Sene-i Rÿmìsinde Kemaḥ'da Şiddetle Ẓuḥur İden Sel ZamÀnı Söylemiş Olduḳları EbyÀt-ı èİbret Áyetleridür.` başlıklı bir hicviyyesi, dönemin insanlarına seslendiği pend-nâmesi, yer yer posta, telgraf gibi yabancı kelimeleri divanında kullanması da bu duruma örnek olarak gösterilebilir.Dikkati çeken diğer bir konu ise, İbrahim Hakkı'nın dîvânında dönemin sanat anlayışının, kendini açıkça göstermesidir. O dönem Türk edebiyatında batı tesiri hakim iken, İbrahim Hakkı Efendi'nin Klasik Türk Edebiyatı çizgisini devam ettirmeye çalıştığı göze çarpmaktadır.Kemâhî Dîvânı'nda Klasik Türk Edebiyatı şairlerinde görülen aşk coşkunluğunun ve heyecanının yerini, dönemin siyasi ve sosyal olaylarının, milli duygulardaki şiddetli gerilimin ve dört bir yandan empoze edilmeye çalışılan ikilemlerle dolu fikirlerin aldığı söylenebilir. Bu hususu Kemâhî bir beyitle şöyle dile getirmiştir:MedÀrisde müfessirle muḥaddis ùobùolı ammaOlar bu ḳavm içünde bir büyük düşmÀna dönmüşdürKemâhî bildiği doğrulardan sapmadan bulunduğu her yerde fikirlerini öne çıkaran, zorlukları aşma konusunda kararlı, içinde bulunduğu toplumun meselelerine duyarlı ve bu yönüyle de hürmet görmüş bir şairdir.

In this paper, it was intended to evaluated about the life and art concept of the poet, Kemahlı İbrahim Hakkı Efendi, by giving priority to transcriptional translation of his divan. Within the frame of all of our knowledge of İbrahim Hakkı Efendi, who is the poet of Turkish Literature in the last age, alterations in the concept of art in this period, prominent problems or questions, political and social events of the period were studied. In the analysis of İbrahim Hakkı Efendi's (Kemâhi) Divan, it is predicated the comparison of Riq'ah which one of is the copy of National Library (A) and Kayseri Print (B) which the other one is printed and has some changes in between. National Library Copy which is bigger in volume was taken as the main source. Number of the poems in Kayseri Print is lesser than the other one; however it includes 16 Divan poems that National Library Copy does not include. It can be easily understood that he has a great knowledge of Arabic and Persian language and it is obviously seen in his divan and other works. Generally, Arabic and Persian words have a command of divan which is dealt with; there are divan poems which are completely written in Arabic or Persian. These poems were not translated transcriptionally; they were given as the same in the copy and print. Kemâhi, who is Ottoman poet of last age, is noted as the last Mevlevi Postnişin in archives. With reference to İbrahim Hakkı Efendi is a Mevlevi, art concept, and Mevleviyeh influences were also emphasized.Another subject which was also studied on Kemâhi Divan is Naats; because İbrahim Hakkı Efendi mostly gave place to naats in his Divan.İbrahim Hakkı Efendi Divan helps us to see the pulse of political and social life of the period. It also gives information about the ideas and aspects of literature world in this period. It may be claimed that especially most of his poems about social events contradict with Classical Turkish Literature. In his Divan, western words such as a hicviyye (satire) on flood time in Kemah, pend-name (a book on ethics) addressed to the people of the period, mail, telegraph, glasses can be shown as examples. Another remarkable issue is the dilemma between İbrahim Hakkı's concept of art and the period's. While Western influence is appearing Turkish Literature in this period, oppositions on concept of Classical Turkish Literature of İbrahim Hakkı are conspicuous. It can be state that in Kemâhi Divan, political and social events of the period, violent tension of national struggle feelings and ideas full of dilemmas being tried to be imposed from all quarters took the place of transcendent love and thrill of Classical Turkish Literature. This point can be understood Kemahi's couplet below.MedÀrisde müfessirle muḥaddis ùobùolı ammaOlar bu ḳavm içünde bir büyük düşmÀna dönmüşdürHowever, besides being a respectful poet, he is the poet who can defend himself wherever he goes in order not to deviate from his truths, try to struggle with hard knocks in life.