Dede Korkut Kitabı`nda anlam türlerine göre niteleme sıfatları

Abstract

Sıfat konusu gramer ve dilbilim çalışmalarının en çok tartışılan başlıklarından biridir. Zira sıfat bir sözcük türü müdür yoksa bir işlev midir sorusu araştırmacıların zihnini bu güne kadar meşgul etmiştir. Biz bu araştırmada sıfatı bir sözcük türü olarak kabul ederek Dede Korkut Kitabı örneği üzerinden niteleme sıfatlarının gösterdiği biçimsel ve sözdizimsel özellikleri anlamsal başlıklar altında değerlendirmeye çalıştık. Yöntem olarak dayanağımız R.M.W. Dixon'un anlam türleri teorisi olmuştur. Dixon'ın bu teorisine göre Dede Korkut Kitabı'nın Dresden nüshasındaki niteleme sıfatları BOYUT, FİZİKSEL ÖZELLİKLER, RENK, İNSANA ÖZGÜ EĞİLİMLER, YAŞ, DEĞER, HIZ anlam türleri altında sınıflandırılmış ve her kategoride anlamsal olarak; niteleme sıfatlarının derin yapıda hangi sözcük türüne ait olduğu ve bunun yüzey yapıda değişip değişmediği veya derin yapıda belirli bir anlam türüne ait olan sıfatın yüzey yapıda anlam türü bakımından bir değişim geçirip geçirmediği ve bu sıfatların karşıtanlamlılık durumları incelenmiş, biçimsel olarak; sıfatların ad ve ya eylem kökenli olup olmadıkları ve sıfatlardan türetilen sözcük türleri (ad, eylem, sıfat, belirteç) tespit edilmiş, sözdizimsel olarak niteleme sıfatlarının tümce içinde üstlendiği farklı görevler (düşüme uğrama, zarflaşma, eylemleşme vb.) ve kurdukları söz öbekleri ve bunların özellikleri belirlenmiştir. Eserde geçen niteleme sıfatlarının tespit ederken Saadettin ÖZÇELİK'in 2005 yılında yayımladığı Dede Korkut Araştırmalar, Notlar/ Dizin/ Metin adlı çalışmadan faydalanılmıştır. Bu yüksek lisans tezi Uşak Üniversitesi BAP birimi tarafından 2013/TP011 nolu proje olarak desteklenmiştir.

Adjectives are one of the most argued topics of grammar and linguistics. Yet the question of `Is adjective a word class or a function` has kept the researchers minds occupied till today. In this study we take the adjectives as a word class and tried to evaluate the morphological and syntactic properties of attributive adjectives in Book of Dede Qorqud by a semantical basis.Method of the study bases upon the semantic types theory by R.M.W. Dixon. Attributive adjectives in the Dresden transcript of The Book of Dede Qorqud are categorized as DIMENSION, PHYSICAL PROPERTIES, COLOUR, HUMAN PROPENSITIES, AGE, VALUE, SPEED according to Dixon's theory, and in each category , for semantics; which word class or semantic type the adjectives belong in deep level and do these change in surface and oppositional situations of these adjectives are examined, for morphology; roots of attributive adjectives and the words derived from attributive adjectives are determined, and for syntax; different functions that attributive adjectives under take in a sentence and phrases founded by attributive adjectives and the properties of these phrases are identified. To determine the attributive adjectives in The Book of Dede Qorqud we benefited from the Dede Korkut Araştırmalar, Notlar/ Dizin/ Metin by Saadettin ÖZÇELİK which is published in 2005.This master thesis is supported by Uşak University BAP (Scientific Research Projects ) department with 2013/TP011 project number.