Türkiye`de vergi adaletini sağlamada ödeme gücünü kavrama uygulamalarının etkinliği: Aydın ili özelinde amprik araştırma

Abstract

Devlet, bir toplumda yaşayan insanların kolektif ihtiyaçlarını sağlamak için oluşturulmuş en büyük organizasyon olarak adlandırılmaktadır. Tam kamusal mal ve hizmetler nitelikleri dolayısıyla kamu ekonomisi çerçevesinde sunulmaktadır. Özel sektör, mal ve hizmetlerin nasıl sunulacağını piyasanın belirlediği arz ve talep dengesi içerisinde belirler. Kamusal mallar ise siyasi karar alıcılar tarafından bütçe kısıtı dahilinde sunulabilmektedir. Devletin kamusal hizmetleri yerine getirebilmesi için de temel gereksinim duyduğu kaynak vergilerdir. Vergiler salt olarak kamusal kaynak olmasının haricinde ekonomik istikrarın sağlanması ve sosyal hayatı düzenleyici bir etken olarak görülmektedir. Özel ekonomiden, kamu ekonomisine gelir aktarımı olan vergileme sürecinde asıl önemli olan verginin kimlerden ve hangi faktörlere göre toplanacağıdır. Vergi yükünün mükellefler tarafından karşılanması temel olarak `fayda prensibi` ve `ödeme gücü prensibi` olarak iki kriter üzerinden incelenmektedir. Fayda prensibi, vergiyi piyasa sistemine benzetmektedir. Fayda prensibine göre mükellef ile devlet arasındaki ilişki, `bir şeyin kendisine eşit olan başka bir şeyle değiştirilmesi` esasına dayanmaktadır. Mükellef kamusal malların karşılığını o mala atfettiği değer kadar ödeyecektir. Fayda prensibine göre daha eski ve kapsamlı olan ödeme gücü, vergiyi kişinin kendisi ve ailesini geçindirebilecek seviyenin üstündeki miktar olarak değerlendirmektedir. Vergilemenin, mükelleflerin ödeyebilme gücü ile orantılı olması gerektiği vurgulanmıştır. Ödeme gücünün nasıl belirleneceği hususunda da; gelir, harcama ve servet faktörleri üzerinde durulmuştur. Fayda prensibine nazaran verginin tabana yayıldığı ödeme gücü prensibi vergi sistemimiz tarafından da uygulanmaktadır. Vergi adaletine yatkın olan ödeme gücü yaklaşımının göstergelerinin; gelir, harcama ve servet olmasının yanında vergi ödeme gücüne ulaşmada yararlanılan araçlar arasında; en az geçim düzeyi, ayırma ilkesi, muafiyet, istisna ve indirim son olarak da tarife yapısı yer almaktadır.Çalışmada, vergilemede adaletin sağlanmasında ödeme gücünü belirleyen faktörlerin etkinliğinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, fayda ve ödeme gücü prensipleri açıklanarak, vergi ödeme gücü araçlarının kullanımı etkinliğinin belirlenmesinde anket yönteminden faydalanılmıştır. Toplumun birçok kesimini içerisine alan mükelleflere uygulanan anketlerden elde edilen sonuçlar SPSS 23 programında analiz edilerek değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Vergi, Vergilemede Adalet, Fayda Yaklaşımı, Ödeme Gücü Yaklaşımı, Mali Güç.

The State is called the largest organization created to provide the collective needs of people living in a society. Full-quality public goods and services are thus presented within the framework of the public economy. The private sector determines how the goods and services will be offered in the balance of supply and demand determined by the market. Public goods can be presented by political decision makers within budget constraints. The basic requirement for the State to fulfill the public services is the source tax. The tax is seen as a social life regulating factor and providing economic stability apart from being a public resource. In the process of taxation, which is the transfer of income from the private economy to the public economy, what is important is who will collect the income according to who and what factors are. The fact that the tax burden is met by the taxpayers is basically examined by two criteria as `benefit principle` and `payment power principle`. The utility principle is analogous to the tax market system. According to the principle of benefit, the relationship between the taxpayer and the state is based on the principle that `something is not replaced by something else equal to itself`. The taxpayer will pay the price of the public good to the value attributed to that good. Compensation, which is older and more comprehensive than the utility principle, regards the level above which the taxpayer himself and his family can pass. It has been stressed that taxpayers should be proportionate to the ability to pay. How to determine the power of payment; Income, spending and wealth factors. According to the principle of benefit, the principle of payment power, which is spread by taxation, is also applied by our tax system. Indicators of the payoff approach that are prone to tax justice; Among the instruments utilized in reaching the tax payment power besides being the return, expenditure and wealth; Minimum development level, separation principle, exemption, exception and discount, and finally tariff structure.In the study, it was aimed to investigate the effectiveness of the factors that determine the payment power in ensuring justice in taxation. For this purpose, the benefit and solvency principles were explained and the survey method vvas used in determining the effectiveness of tax payment instruments. The results obtained from the questionnaires applied to taxpayers who have included many segments of the society were analyzed and evaluated in the SPSS 23 program.Keywords: Tax, Justice in Taxation, Utility Approach, Payment Power Approach, Financial Power