Akil Abbas`ın `Dolu` ve Sabir Rüstemhanlı`nın `Difai Fedaileri` romanlarının tarihsel boyutu üzerine bir inceleme

Abstract

Tarih bilimi veya tarihçi, genelde insanlığın, özelde toplumların geçmişte karşı karşıya kaldığı önemli olayları ayrıntısına girmeden konu edinir. Edebiyat ise, daha çok tarihin anlatmadığı sıradan kişi ve olaylarla, bunların bıraktığı izlerin ayrıntılarıyla ilgilenir. Tarihî şahsiyetlerin tarihte üstlendikleri rolün dışında yaşantılarına ait örneklerin belli bir olay örgüsü içinde anlatımı edebiyat biliminin, edebiyatçıların, roman ve hikâye sanatının işleri arasında yer alır. Edebî eserin tarih öğretmek gibi bir işlevi olmasa da tarih ilmini anlama ve sevdirme yolunda etkin bir rolü vardır. Bu bağlamda tarihçinin yazdıklarıyla sunulan bir tarihî olay veya şahsiyet, edebiyat ve edebî mahsuller vasıtasıyla ilgi alanı haline getirilebilir.Bu çalışmada; Difai Fedaileri ve Dolu romanlarının tarihsel boyutu incelenmiş; 20.yy başında Azerbaycan'da gelişen Millî Uyanış'ın edebi romanlar üzerinden incelenmesi sağlanmıştır. Ermenilerin Türklere karşı tutumu, petrolün çıkarılması ile birlikte zenginleşen Azerbaycan halkının kültürel ve eğitim açısından gelişmesi o dönemde yaşamış kişilerin hayat hikâyeleri üzerinden değerlendirilmiştir. Azerbaycan'da yaşanan bu gelişmelerin Rusya'da yaşanan İhtilal sonrası yankıları ve Rus politikası da sıradan insanların hayatları üzerindeki etkileri de romanlar vasıtasıyla incelenmiştir.Çalışmanın birinci bölümünde; Akil Abbas'ın Dolu romanı tahlili yapılmıştır. Bu bölümde, Karabağ Savaşı kişiler üzerinden anlatılmış; hatta Azerbaycan'ın başka yerlerinde yaşayan insanların savaşa bakış açısı değerlendirilerek tarihe de kaynaklık etmiştir. Aynı zamanda yazar, bu savaşa birebir tanıklık ettiği için kitabın tarihsel anlamda önemi de büyüktür. İkinci bölüm de ise Sabir Rüstemhanlı'nın Difai Fedaileri adlı eseri tahlil edilmiştir. Gazeteci-yazar, düşünür, politika adamı ve Türkçülük hareketinin liderlerinden biri olan Ahmed Ağaoğlu'nun bizzat yaşamından kesitlerle Karabağ Savaşı anlatılmıştır. Savaş öncesinde Rusya içerisinde yaşayan milletlere karşı farklı tutumların izlenmesi, Hristiyan halklar ile Müslüman halklara farklı politikalar izlenmesi, Türklere karşı izlenen asimile politikası, Türk-Ermeni Meselesi'nin başlangıç noktası olan 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi, büyük devletlerin Ermeni Meselesi'ndeki tutumu roman çerçevesinde incelenmiştir.

The science of history or the historian deals with the important events that humanity in general and societies in particular have faced in the past. Literature, on the other hand, deals with ordinary people and events that history does not tell, and the details of their traces. In addition to the role played by historical figures in history, the narrative of the examples of their lives in a certain plot is among the works of literary science, literati, novel and story art. Although the literary work does not have the function of teaching history, it has an active role in understanding and making love of the science of history. In this context, a historical event or personality presented with the writings of the historian can be made an area of interest through literature and literary products.In this study; Historical aspects of Difai Fedaii and Dolu novels were examined; At the beginning of the 20th century, the National Awakening in Azerbaijan was examined through literary novels. The attitude of the Armenians towards the Turks and the cultural and educational development of the Azerbaijani people, enriched with the extraction of oil, were evaluated through the life stories of the people who lived in that period. These developments in Azerbaijan; The repercussions of the Russian Revolution and the effects of Russian politics on the lives of ordinary people were examined through novels.In the first part of the study; Akil Abbas' Dolu novel was analyzed. In this section, the Battle of Karabakh is explained through people; it has also been a source of history by evaluating the view of the people living in other parts of Azerbaijan to the war. At the same time, since the author witnessed this war, the book is of great historical importance.In the second part, Sabai Rüstemhanlı's difai Fedaileri is analyzed. Journalist-writer, philosopher, politician and one of the leaders of the Turkism movement, Ahmed Agaoglu's personal life, the Karabakh War is explained. Different attitudes towards the nations living in Russia before the war, different policies for the Christian and Muslim peoples, assimilated policy against the Turks, 1877-1878 Ottoman Russian War, the starting point of the Turkish-Armenian Question, and the attitude of the great states in the Armenian Question It was examined within the framework.