Osmanlı dönemi İznik çinilerinde (Yemek kapları) görülen bitkisel kompozisyonlar ve sıraltı fırça dekorlu porselen yemek takımı uygulamaları

Abstract

Türk sanatında görülen motiflerin İslamiyet öncesi Asya'da yaşamış Türk kavimlerine kadar uzandığı bilinmektedir. Motiflerin İslamiyet sonrası çeşitlilik kazanarak farklı üsluplar ile birlikte geliştiği görülmektedir. Türk sanatı bu sayede dini, mimari yapılarda ve çeşitli kullanım eşyalarında, yemek sunum kaplarında kendine has üslubunu ortaya çıkartarak bir sanat çerçevesi oluşturmuştur. Çini sanatına Osmanlı imparatorluğu döneminde büyük önem verilerek saray atölyelerinde görkemli çalışmalar yapılmıştır. Bu sayede Türk çini sanatı en muazzam dönemine 16. yüzyılda ulaşmıştır. İznik bu dönemin en önemli üretim merkezi olmuştur. Yoğun olarak görülen bitkisel motiflerin yanında, yazı süsleme, geometrik motifler, sembolik motifler de Osmanlı imparatorluğunun bu sanatı icra ettiği her dönemde özellikle yemek sunum kaplarında görülmektedir. Motifler ve üsluplar ile ilgili bilgilere tez çalışmasının birinci bölümünde detaylı olarak yer verilmiştir.Tez çalışmasının ikinci bölümünde ise çini sanatında önemli bir yere sahip olan yemek sunum kaplarının işlevselliği, boyutları ve üzerine uygulanan kompozisyonlar ele alınmıştır. Bu bölümde yemek ve servis kapları sahanlar, tabaklar, tepsiler ve kâseler olarak incelenmiştir. Yemek ve servis kapları biçim ve motif açısından ele alınarak renk, desen ve kompozisyon özellikleri anlatılmaya çalışılmıştır. Yemek sunum kaplarının süsleme elemanları tasarım ilkelerine bağlı kalınarak ortaya çıkartılmıştır. Tüm bu biçim, motif ve renk gibi yardımcı elemanlar dönemin kültürel algısı ve sanat üslubuna göre oluşturulmuştur. Tez çalışmasının son bölümünde incelenen dönem örneklerinden yola çıkılarak yeni yorumlarla uygulamalar yapılmıştır. Yapılan araştırmalarda İznik dönemi yemek sunum kaplarının bulunduğu kitaplar, müze ve koleksiyonlardaki örnekler incelenerek bu kaynaklardan faydalanılmıştır.

The history of the motifs in Turkish arts extends back to Turkish tribes lived in Asia during the pre-Islamic period. It is seen that those motifs have developed and diversified in the post-Islamic era. Turkish art has created a framework through revealing and reflecting its unique style in architecture, sacred architecture, various goods and utensils. Tile art was attached great importance during the Ottoman period and brilliant works of art were performed in palace workshops. Consequently, Turkish tile art reached its most magnificent period in the 16th century and Iznik was the most important production center of the period. A variety of ornaments, geometric, symbolic and botanical motifs are also seen especially in the utensils in almost every period of the Ottoman Empire. Further information about those motifs and styles are given in the first chapter of the paper.In the second chapter, the functionality, size and compositions of the utensils are discussed to reveal their importance in tiling works. Utensils are examined through being categorized as platters, shallow basins, trays and bowls in this chapter. Eating and serving utensils are discussed in terms of their color, pattern and compositions through reviewing the style and motif. Ornamental elements of the utensils are revealed based on the design disciplines. All these auxiliary elements such as styles, motifs and colors are generated according to the cultural perception of the period. Last chapter of the paper consists of original applications which are inspired from the examples mentioned above. The main resources of the research were books, museums and collections that reflect the concept of Iznik ware.