Tahavi`nin Akide şerhlerinde itikadi farklılaşmalar

Abstract

Ebû Cafer et-Tahâvî tarafından kaleme alınan el-Akîdetü't-Tahâviyye, Mısır bölgesinde Ebû Hanîfe'nin itikadi görüşlerini aktaran yegane metindir. Herhangi bir tartışmaya girmeden Ebû Hanîfe'nin görüşlerini vermekle yetinen metin, temelde Ebû Hanîfe ile Ehl-i Sünnet'in genel itikadî görüşlerinin uyumunu ortaya koymayı hedefleyen bir içeriğe sahiptir.Kaleme alındığı IV/X. yy başlarından sonra bölgede izi kaybolan eser, aynı dönemde Irak üzerinden doğu bölgelerine taşınmıştır. Hanefilerin Horasan-Maveraünnehir bölgesinde Şafiî-Eşarîlerle girmiş oldukları tekvin sıfatının ezelîliği tartışmasında gündeme gelen metin, VI/XII. yy'dan itibaren ardı ardına kaleme alınan bir şerh literatürünün merkezine oturmuştur. Genelde Hanefî-Maturidî çevrelerce kaleme alınmış olan bu şerh literatürü, el-Akîde metnini büyük ölçüde Hanefî-Maturidî kabullerle ilişkilendirmeye çalışmışlardır. Söz konusu şerhler vasıtasıyla el-Akîde, süreç içerisinde kendi hususi niteliği ve üretilmiş olduğu bağlamdan tamamen farklılaşarak Maturidî görüşlerin dile getirildiği bir metne dönüşmüştür. Bu şerhler, Maturidiliğin nüfuz alanını genişleterek Irak, Şam ve Mısır gibi batı bölgelerinde yayılmasına önemli katkı sağlamışlardır.Bu çalışma, büyük ölçüde el-Akîdetü't-Tahâviyye metninin Hanefî-Maturidî kelam geleneğiyle teması ve bunun sonucunda metnin, şerhler vasıtasıyla yaşadığı dönüşüm ile bunun Maturidiliğin yayılmasındaki rolünü ele almaktadır. Bu yönüyle çalışma, el-Akîde metnini, üretildiği bağlam ve tarihsel serüveni ile üzerine yazılan şerhleri, içinde yer aldığı düşünce geleneğiyle birlikte bütüncül bir açıdan incelemeyi hedeflemektedir.

al-Aqidah al-Tahawiyyah written by Abu Jafar al-Tahawi, sole text contains theological views of Abu Hanifah in Egypt. This text content to gives opinions of Abu Hanifah without any discussion and reveals that his opinions compatible with Ahl al-Sunna.The trail of al-Aqidah disappears in Egypt, in the same period it was moved to the eastern over Iraq. It come into prominence with the discussion of creation (takwin) between Hanafites and Asharites in Khurasan and Transoxiana and it is settled in the center of the commentary literature from the VI/XIIth century. These commentaries often written by Hanafi-Maturidi scholars, based the al-Aqidah on the Maturidi theology tradition. al-Aqidah is completely differentiated from the context that produced and its particular characteristic through these commentaries and it has turn into a text that includes Maturidite views. These commentaries expand influence area of Maturidism to Iraq, al-Sham (Syria) and Egypt.This study is largely focused on the relationship of al-Aqidah and Hanafite-Maturidite theological traditions and its transformation through commentaries and the role in the spread of Maturidism. From this aspect study aims to analyse in a holistic manner al-Aqidah with the context that produced and historical adventures and it's commentaries with the tradition of thought that takes place.