A Study on the changing Turkish bathing culture under the western influences

Abstract

öz BATI ETKİLERİYLE TÜRK YIKANMA KÜLTÜRÜNÜN DE?İŞİMİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Işık, Figen Yüksek Lisans, Mimarlık Tarihi Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. İnci Aslanoğlu Eylül 1995, 125 sayfa Bu çalışma, kendine özgü mimarisini geliştirmiş olan Türk hamam kültürünün ondokuzuncu yüzyıl boyunca batılılaşmanın etkisiyle kentsel, mimari ve kurumsal açıdan geleneksel biçiminden ve kimliğinden uzaklaşmaya başlamasını ve Türk yıkanma kültürünün sözü edilen dönemle beraber bir değişim sürecine girdiğini konu almaktadır. İkinci bölümde, Türk yıkanma kültürünün mimari kökeninin Roma yıkanma kültürüne dayandığı gerçeğinden hareketle, Roma ve öncesinde sayılabilecek Yunan yıkanma biçimleri gözden geçirilmiştir. Bu bölümde sunulan bilgi; çalışmanın yardımcı temasını oluşturan, 'yıkanma ediminin tarih boyunca bireysel veya toplu olarak gerçekleştirilme tercihleri arasında gidip geldiği' temasına da destek vermektedir. Üçüncü bölüm, Türk yıkanma kültürünün İslamlıkla birlikte Anadolu'da Selçuklu Döneminden başlayarak Osmanlı Dönemi boyunca mimari, sosyal ve kültürel açıdan gelişim sürecini incelemektedir.Dördüncü bölüm, Osmanlı İmparatorluğu'mm klasik döneminde ulaşılan ve ilerleyen zaman içerisinde neredeyse değişmeyen Türk hamam mimarisinin ve vakıf kurumuna bağlı olarak hizmet veren hamamların, batılılaşma döneminin etkileriyle mimari, kentsel ve kurumsal kimliğinin nasıl bir değişime girdiğini incelemektedir. Bu değişimin Türk yıkanma kültürünü batı kökenli ve bireysel bir edim halini almış bir yıkanma biçimine doğru götürdüğü sonucuna varılmıştır. Bu bireysel yıkanma biçimi, Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla sona eren Roma yıkanma kültürünün ardından, Avrupa'da gelişmiş tekne içinde yıkanma biçimidir. Bu yıkanma biçimi ondokuzuncu yüzyılda endüstrileşme ile mekanize olarak üretilip geliştirilmiş küvet kültürünü getirmektedir. Bu biçim kendi mimarisini geliştirmiş toplu yıkanmadan farklı olarak, eşya ölçeğinde değerlendirilebilecek, zaman içinde kendi mekansal donanımını geliştiren, ev içinde 'banyo' mekanına dönüşmüştür. Ancak Türk yıkanma kültürünün bu bireysel yıkanma biçimine doğru yaşadığı değişim süreci, kendi kökeninden gelen ilkelerle algılanan bir benimseme sürecidir. Sonuncu bölümde, yukarıda sözü edilen yardıma tema içerisinde, Türk yıkanma kültürünün batılılaşma döneminin etkileriyle toplu yıkanma tercihinden bireysel yıkanma tercihine yöneldiği çıkanım yapılmıştır. Tarihte birinci kez onbirinci yüzyıldan sonra batıdan devralınan ve İslamlıkla Anadolu'da gelişen yüzlerce yıllık hamam kültürünün ardından, Türk yıkanma kültürünün, batılılaşma dönemiyle beraber tarihinde ikinci kez batı kökenli bir yıkanma biçimini benimseme sürecine girdiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Yıkanma, yıkanma kültürü, hamam, Roma hamamı, Türk hamamı, vakıf, batıhlaşma, kentsel dönüşüm, mimari dönüşüm, banyo. vı

ABSTRACT A STUDY ON THE CHANGING TURKISH BATHING CULTURE UNDER THE WESTERN INFLUENCES Işık, Figen MA, Department of History of Architecture Supervisor: Prof. Dr. İnci Aslanoğlu September 1995, 125 pages This study deals with the Turkish bath and bathing culture which entered a period of effacement in its traditional architectural features and institutional identity with the urban, architectural and cultural transformations that occurred in the nineteenth century under the impacts of westernization. In the second chapter, as forming the origin of the Turkish bath architecture, architectural and cultural features of the Roman bathing manner, together with that of preceding Greek bathing attitude, were surveyed. This information was used to state the supporting theme of the thesis that proposes 'the idea of the intermittent shift in bathing attitude between private and communal qualities of it throughout the history of bathing culture'. The third chapter deals with the development of Turkish baths and bathing culture in Islamic Anatolia beginning from the Seljukid Period and throughout the Ottoman Era. uiIn the fourth chapter, the nature of the changes in the Turkish baths and bathing culture were examined in relation to the urban and architectural transformations, and the changing status of the vakıf institution in the nineteenth century Ottoman Empire under the impacts of westernization. It is observed that this change was toward a western private bathing attitude. This attitude was developed as tub bathing in Europe, after the end of the Roman bathing culture with the fall of the west wing of the Roman Empire. The private tub bathing was mechanized and modernized in Europe with the industrialization in the nineteenth century. It is considerably different from the communal bathing attitude that developed its own architectural form, and can be evaluated on the scale of an object within its environment. This environment was, eventually, transformed into 'bathroom' with its specific fittings in private dwellings. Nevertheless, the process of change in Turkish bathing culture toward this private bathing attitude is perceived within the framework of the principles coming from the nature of the Turkish bathing attitude itself. In the last chapter, it is concluded in relation to the supporting theme of the thesis, that Turkish bathing attitude shifted toward a private bathing, the conditions of which were determined under the impacts of westernization. Once inherited a western bathing attitude, and identified it within its own set of rules, after the eleventh century onwards, Turkish bathing culture entered a period of appropriating a western bathing attitude, second time in its history. Keywords: Bathing, bathing culture, bath, Roman bath, Turkish bath, vakıf institution, westernization, urban transformation, architectural transformation, bathroom. IV