XI. ve XVI. yüzyıllarda Teke Sancağı

Abstract

DC ÖZET Teke sancağının kapladığı alan, ilkçağdan itibaren yerleşme yeri olarak önemini günümüze kadar muhafaza etmişdir. Burası ilkçağlardaki bölge adıyla Pamfilya'ma. tümünü, Likya'rm. doğudaki büyük bir bölümünü, ve Pisidya'mn güneyini içine almaktadır. Burası Türklerin fethine kadar Prehistorik, Hititler, Lidyalılar, Persler, Makedonyalılar, Ptolemaiosllar, Selevkoslar, Bergamalılar, Roma Eyaleti Klilikia, Amyntas, Roma İmparatorluk Devri ve Bizanslıların hakimiyeti altında kalmıştır. Bir iki defa el değiştirmeden sonra Selçuklular'ın kesin hakimiyeti 1216'da başlamışdır. XSL. asrm sonu ile XTV. asrın başlarında Hamidoğullannın Antalya şubesinin veya Tekeoğullannın eline geçmiştir. Osmanlı hakimiyeti ise 1390-1393 tarihleri arasında olmuştur. Teke-ili veya Teke sancağında 1511'de meydana gelen Şahkulu isyanı ve daha sonraki dönemde olan suhte ayaklanmaları haricinde pek fazla bir olay meydana gelmemiş, istikrar ve huzur son zamanlara kadar sürmüştür. Bu isyan ve olaylar neticesinde yeni fethedilen Modon, Koron gibi adalara sürgünler olmuştur. Ayrıca iran'a da büyük çaplı göçler vukuu bulmuştur. Osmanlı idaresi, Teke sancağım coğrafi özelliklerini ve mahalli örf ve adetlerini dikkate alarak Antalya, Elmalu, Kaş, Kalkanlu, İğdir, Muslu, Mükerrem Komi, Karahisar, Bağovası, Istanos, Kürt gibi nahiyelere ayırmıştır. Bu nahiyelerden Antalya, îstanos, Elmalu ve Karahisar büyük yerleşim yerleri olup şehir özelliği taşımaktadır. Tapu Tahrir Defterlerinde de sadece buraların mahalleleri belirtilmiştir. Bu şehirlerden Antalya sancak merkezi olması, limanı ve kaleye sahip olması hasebiyle en önemlisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, Karahisar-ı Teke'nin de faal olarak kullanılan kalesi bulunmaktadır. Teke sancağında şehir özelliği taşıyan yerlerin nüfusunun tamamına yakmı müslümandır. Eh fazla gayri müslim Antalya'da bulunmaktadır. Fakat bu da müslim nüfusla kıyaslanamayacak kadar azdır. Bunun yanmda Elmalu ve Karahisar şehirlerinde de az miktarda gayri müslim nüfusun bulunduğu görülmektedir. Gayri müslim nüfus kır iskan merkezlerinde ise iki, üç köyde bulunmaktadır. Şehirler iktisadî ve ticarî yönden gelişmiş olup önemli kavşak noktalarında bulunmaktadır. Şehir nüfusu 1455 tahririnde 2945 olup toplam nüfusa oram % 4.67'dir. 1530'da 6069 olup toplam nüfusa oran % 5.26'ya yükselmiştir. 1568 tarihinde ise 7010 olup toplam nüfusa oram % 6.70'e yükselmiştir. Bütün tahrirlerde sancağın en önemli yerleşim yeri ve iktisadi faaliyetlerin ağırlık merkezim köyler teşkil etmektedir. Köy sayılarında 1455 tahririnden 1568 tahririne kadar önemli ölçüde artışlar meydana gelmiştir. Köylerde meydana gelen artışa paralel olarak mezra'alarda da artış olmuşdur. Mezra'alardaki artışm sebebi Şahkulu isyanı, suhte isyanları gibi olaylar neticesinde yeni fethedilen yerlere sürgünler, İran'a sığınmalar ve güneyden kuzeye vukuu bulan göçler olmalıdır. Çiftçi köylü nüfus 1455 tahririnde 36.136 olup toplam nüfusa oram % 57.38'dir. 1530 tahririnde 44.796, oram % 38.83, 1568 tahririnde ise 48.539, oram ise % 46.45 'dir. Teke sancağı müsellem teşkilatının uygulandığı en önemli sancaklardandır. Burada ilk zamanlarda piyade teşkilatı da bulunduğunu 1455 tahririndeki bazı kayıtlardan öğrenmekteyiz. Fakat piyade teşkilatı kurulmasından çok kısa bir zaman sonra müsellem teşkilatına dönüştürülmüş olmalıdır. 1455 tahririnde müsellem çiftliklerindeki askeri ve reaya zümreler 10.331 kişi olup sancak nüfusunun % 16.40'ma, 1530 tahririnde 24.001 kişi ile % 20.80'ine ve 1568 tahririnde ise 16.936 kişi ile % 16.20'sine tekabül etmektedir. Teke sancağı konar-göçer zümrelerin yani yörüklerin de yoğun olduğu bölgelerden birisidir. Bunların nüfusu 1455 tahririnde 12.725 olup, toplam sancak nüfusuna oram % 20.20, 1530'da 39.334 ile % 34.09 ve 1568 tahririnde ise 30.837 üe % 29.51'dir.Teke sancağındaki ticari ve sanayi faaliyetlerindeki gelişme son derece yüksektir. Bunda en büyük pay, Antalya başta olmak üzere önemli ticaret yollarının üzerinde bulunması ve limana sahip olmasıdır. Vergi gelirlerinde de iktisadi gelişmeye paralel olarak bir yükselme görülmektedir. 1455 tahririnde 955.000 akça civarında olan toplam sancak hasılatı 1530'da 2.800.000 akçaya, 1568'de ise 3.850.000 akça civarına çıkmıştır. Teke sancağının iktisadi yönden ağırlık noktasını yine köyler oluşturmaktadır. Köylerde hemen hemen her türlü ürün yetiştirilmektedir. Bunun yanısıra cemaatlerin de hayvancılıkla birlikte ziraatle uğraştıkları görülmektedir. Teke sancağı miri arazi rejiminin uygulandığı bölgelerdendir. Sancak hasılı genel olarak padişah haslarına, sancakbeyi haslarına, zeamet ve tımarlara ayrılmıştır. Teke sancağı vakıflar yönünden de çok zengindir. Teke sancağında 1455 tarihinde 63, 1479-1480'de 27, 1530'da 151 ve 1567 yılında ise 216 evkaf olup, bunlar cami, mescid, zaviye, türbe, imaret, çeşme, medrese, muallimhane, kilise ve kişi vakıflarıdır.

XI ABSTRACT The area the sanjak of Teke covers has maintained its importance as a place for settlement from antiquity on. This area includes the whole Pamfilya, the regional name in antiquity, a big part of Likya in the east and the south of Pisidya. The area has remained, until the conquest of Turks, under the domination of prehistory, Hittites, Lidyans, Persians, Macedonians, Ptolemaiosls, Selevkoses, Bergamians, Klilikia (a Roman province), Amyntas, the Era of Roman Empire and Byzantines. After it has changed hands 1-2 times, the absolute domination of the Seljuks has started from 1216 on. At the end of the thirteenth century and at the beginning of the fourteenth century, it has come into the possession of TekeoğuUar, Antalya branch of Hamidoğullan. The Ottoman domination has prevailed between 1390 and 1393. Except for the Şahkulu rebellion happening in Teke city or the sanjak of Teke in 15 1 1 and the suhte uprisings occuring in the following period, there haven't been many events, so stability and peace have lasted until recent times. As the result of those uprisings and events, the phenomena of exiling to such islands as Modon, Koron recently conquered have taken place, hi addition, a great many of people have immigrated into Iran as well. The Ottoman administration taking into consideration the geographical peculiarities and local traditions of the sanjak of Teke have divided it into such subdistricts as Antalya, Elmalu, Kaş, Kalkanlu, İğdir, Muslu, Mûkerrem Komi, Karahisar, Bağovası, İstanos, Kürt. Of these subdistricts, Antalya, Istanos, Elmalu and Karahisar are great places of settlement carrying characteristics of a city. In the Registers of Title Deeds also, only the guarters of those places have been stated. Of those cities, Antalya appears to be the most important one for the reasons that it is the centre of the sanjak and has a seapdrt and a castle. In addition, Karahisar-i Teke, too, has a castle used actively. Almost all of the population of the places carrying characteristics of a city in the sanjak of Teke are muslims. The biggest number of non- muslims are found in Antalya, despite which this number is too few to compare with that of muslims. Besides, it's seen that a small number of non-muslims are found the cities of Elmalu and Karahisar as well Non-muslim people are found only in 2-3 villages in the countryside. Cities have developed in economic and commercial ways and are located at important crossroads. The city population is 2945 in the 1455 register, and this figure is the 4.67 % of total population. The population is 6069 in 1530, and this figure is 5.26 % of the total popilation. And in 1568 the figure is 7010, whose percentage is 6.70 of the total population. In all registers, villages constitute the main centre of economic activites and are the most important places for settlement of the sanjak. In the number of villages, there has been an important rise from the 1455 register to the 1568 register. Similarly, the number of the mezra'as has also increased. The reason for the number of the mezra'as increasing must be the phenomena of exiling to newly conguered places as the result of such events as the Şahkulu rebellion and the suhte rebellions, the phenomena of taking shelter in Iran and the immigrations from the south to the north. The popilation of farmer-peasants is 36. 136 in the 1455 register, and this is 57.38 % of the total population. The figure is 44.796, 38.83 % of the total, in the 1530 register; 48.539, 46.45 % of the total, in the 1568 register. The sanjak of Teke is among the most important sanjaks where the organization of müsellem is put into practice. We leam that, by the 1455 register, there is previously also an organization of foot soldier in this sanjak. However, it is probably given the form of the organization of müsellem after very a short time of the establishment of the organization of foot soldier. The number of the soldiers and the raya on the müsellem farms is 10.331, 16.40 % of the sanjak population, in the 1455 register; 20.001, 20.80 % of the sanjak population, in the 1530 register; and 16.936, 16.20 % of the sanjak population, in the 1568 register.xn The sanjak of Teke is one of the areas that nomads, that is, Yörüks, too, are found densely. The population of these is 12.725, 20.20 % of the sanjak population, in the 1455 register; 39.334, 34.09 % of the sanjak population, in the 1530 register; and 30.837, 29.51 % of the sanjak population, in the 1568 register. The rate of progress of commercial and industrial activities in the sanjak of Teke is extremely high. The biggest reason for this is that it is located on the important ways of commerce, chiefly Antalya, and has a seaport. In tax revenues also, a rise is seen as parallel to economic proress. The amount of the revenue of the sanjak is about 955.000 coins in the 1455 register, 2.800.000 coins in the 1530 register and 3.850.000 coins in the 1568 register. Villages carry the important part of the sanjak of Teke in economiy way. In the villages are grown almost every kind of crop. Besides, communities are seen to deal with animalcule as well as agriculture. The sanjak of Teke is one of the areas where the system of state land is put into practice. In genaral, the sanjak revenue is separated into the padishah has, the sanjakchief has, the zeamet and the timar. The sanjak of Teke is guite rich in foundations as well. In the sanjak of Teke, the number of the foundations is 63 in 1455, 27 in 1479-1480, 151 in 1530 and 216 in 1567. Those are the foundations of mosques, small mosques, zaviyes, turbes, imarets, fountains, medreses, muallimhanes, churches and individuals.