Observations on selected Ottoman mosques in the light of social transformation of the eighteenth and the beginning of the nineteenth century

Abstract

öz ONSEKİZİNCİ YÜZYIL İLE ONDOKUZUNCU YÜZYIL BAŞLANGICINDA, TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN IŞIĞINDA, OSMANLI MİMARLIĞI'NDAN SEÇİLMİŞ CAMİLERE İLİŞKİN GÖZLEMLER Mera, Serpil Yüksek Lisans, Mimarlık Tarihi Bölümü Tez Töneticisi: Prof. Dr. İnci Aslanoğlu Mart 1999, 183 sayfa Mimari bağlamın toplumsal bağlamdan ayrı düşünülemeyeceği, toplumsal bağlanım diğerinin önşartı olduğu göz önüne alınarak, bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğunun toplumsal yapısıyla fiziksel çevre arasında bir bağ kurulmaya çalışılmaktadır. Bu bağ genel anlamda kentsel ölçeği, özel olarak da mimari ölçeği kapsamaktadır, önce toplumsal yapının kurgusu çözümlenmiştir. Bu çözümlemede, batılılaşma sürecinde toplumun üst tabakalarındaki değişim incelenmiştir. Geleneksel toplum yapısı bize, müslüman olsun olmasın tüm tebanm uyumlu bütünlüğünün portresini çizer.Oysaki Batı model alınarak batili yaşam tarzının ve toplumsal örgütlenmenin içselleştirilmeye çalışılması toplumsal bir çözülmeye yol açar. Çözülme süreci temel alındığında, toplumsal bağlamdaki değişikliklerle fiziksel çevrenin şekillenmesi arasında, eğretileme ile bir bağ kurulabildiği görülür. Hem bağlam hem de ölçek konularının hiyerarşik yapılanmaları göz önüne alınarak, geleneksel ve değişen kentsel çevre mimarlığın kavramsal çerçevesini çizmek için tarif edilmişlerdir. Mimari örnekler selâtin camilerindendir. Bu yapılar yeni ideolojiyi yani batılılaşma sürecini kentsel ölçekte olduğundan çok daha çabuk yansıtmaktadırlar. Geleneksel kentsel örüntü ile selâtin camilerinde kütle ve iç yapı organizasyonu, mimari elemanların söz dizimi (sentaks) oransal ilişkiler açısından çözülmeye uğrarlar. Toplumsal yapmın batılılaşma sürecine girmesi, diğer alanlardaki değişimlerin de temel nedenidir. Bu değişimler, yani her alanın elemanları arasındaki çözülme, birbirleriyle yer yer örtüşmektedir. Tüm batılılaşma süreci iki asırdan daha uzun sürmüştür. Osmanlı Barok Mimarisi ise bu sürecin yalnızca bir bölümünü oluşlurmaktadır. Anahtar kelimeler: batılılaşma, toplumsal yapının örüntüsü (pattern), kentsel yapının örüntüsü, mimari yapının örüntüsü, çözülme, üç yapılanma arasındaki ilişki. VI

ABSTRACT OBSERVATIONS ON SELECTED OTTOMAN MOSQUES IN THE LIGHT OF SOCIAL TRANSFORMATION OF THE EIGHTEENTH AND THE BEGINNING OF THE NINETEENTH CENTURIES Merzi, Serpil M. A., Department of History of Architecture Supervisor: Prof. Dr. İnci Aslanoğlu. March 1999, 183 pages Social context is the prerequisite of the architectural context. In this thesis there is an attempt to find a relation between the social structure of the Ottoman Empire and the physical environment, generally in urban scale and specifically in architectural scale. First social structure is analyzed. During this analysis, the change in the upper social strata as a result of Westernization is tried to be understood. Traditional society gives us a harmonious picture of muslim and non-muslim subjects. However the assimilation period of western way of life style or organization of the society mtaking the West as a paradigm results in disintegration in the society. It is possible to find certain evidences which relate metaphorically the physical environment to the social context; and this could be based on the concept of disintegration. In the hierarchical order of both context and scale, traditional and changing urban spheres are described. It is the contextual framework of architectural scale.Examples are from the prestigious architecture: selâtin mosques. They reflect the new ideology which is westernization, much earlier than the urban structural pattern does. Traditional city pattern and in architectural scale the unity of mass and interior space organization and the syntax of the architectural elements were disintegrated. Westernization of the social structure is the main ingredient of other changes in other fields and there are overlappings in terms of disintegration. The whole westernization process took more than two hundred years and Ottoman Baroque architecture is only a section of it Key words: Westernization, social structural pattern, urban structural pattern, architectural structural pattern, disintegration, metaphorical relationship between the three patterns. IV