Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi`nin tıp tarihindeki yeri, Tertîb-i Eczâ, Kolera Risalesi, Çiçek Aşısı Risalesi, Ruhiye risalesi adlı eserlerinin transkripsiyon ve değerlendirmesi

Abstract

Bu çalışma Osmanlı Devleti'nde III. Selim (1761-1808), IV. Mustafa (1779-1808) ve II. Mahmud (1785-1839) dönemlerinde Hekimbaşı olarak görev yapmış olan Mustafa Behçet Efendi'nin hayat safahatını, Osmanlı tıp tarihine katkılarını ve bazı eserlerinin transkripsiyon ve değerlendirmesini ihtiva etmektedir. Çalışmamızda Mustafa Behçet Efenidi'nin hekimlik kimliğini ön plana çıkarılarak hekimbaşılık yaptığı dönemlerde Osmanlı tıp biliminin gelişmesi için yurt dışındaki gelişmeleri takip edip bu gelişmeleri ülkesine kazandırmak için yaptığı çalışmaları kronolojik bir doğrultuda ele almaya çalıştık. Başta Latince olmak üzere, yabancı dil öğrenimini geliştirmek için yurt dışında bulunduğu dönemde yaptığı çalışma, araştırma ve tercüme eserlerinden tıp dünyasına ve Osmanlı tıbbına kazandırdığı ulaşabildiğimiz 12 eseri tespit ederek bu eserlerden bazılarını günümüz Türkçesine transtkribe ederek değerlendirmeye çalıştık. Hekimbaşılık görevini yeni aldığı dönemlerde Osmanlı Devleti'nde Batı tarzındaki ilk hastaneyi açmak için dönemin padişahına raporlar sunan Mustafa Behçet Efendi yine Hekimbaşılık görevini yürüttüğü dönemde tıp dilini mümkün olduğunca anlaşılır kılmak için ilim dünyasına tercüme eserler de kazandırmıştır. Bunun yanı sıra Osmanlı tıp dilini Türkçeleştirme çalışmalarıyla da tanınmış, bu amaçla çok az sayıdaki Türk talebelerle ilk Türkçe tıp terimleri sözlüğünü meydana getirmeye çalışmıştır. Mustafa Behçet Efendi, büyük çoğunluğunu yabancılarıdan ve gayrimüslimlerden oluşan Osmanlı tababetini Türk hekimlerin çoğunlukta olduğu bir şekle sokma girişimlerinde bulunmuştur. Günümüzde 14 Mart tarihinin tıp bayramı olarak kutlanmasının sebebi de Mustafa Behçet Efendi'nin Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'nin temelini oluşturarak ilk modern tıp eğitimi veren Tıbhane-i Amire'nin 14 Mart 1827'de açılmasını sağlamasıdır.Anahtar Kelimeler: Tıp, Hekimbaşı, Mustafa Behçet, Kolera, Çiçek hastalığı.

ABSTRACTThis study includes Mehmet Behçet Efendi's, who has served as head doctor during the reigns of Selim III., Mustafa IV., Mahmud II., life phases, his contribution to the Ottoman medicine history, and transcription and evaluation of some of his studies. In a chronological order, prioritising his medical aspect, we have tried to deal with his studies that he has done to bring the developments, which he has followed abroad, to develop Ottoman medicine during he has served as head doctor. When he was abroad to improve his foreign language, especially Latin, he produced many studies, research and translated works. We have made firm twelve of these studies, and have attempted to evaluate some of them transcribing into contemporary Turkish.The very beginning of his head doctor position, Mehmet Behçet Efendi, presenting reports about opening a western type hospital to the Sultan of that time, has been known with his efforts to compose translated works to make them easily understandable and to transform the medical language into Turkish. For that purpose, he has attempted to compose the first Turkish glossary of medical terms with very few Turkish students. Additionally, he has attempted to reform the Ottoman medicine group, consisted of mainly strangers and non-muslims, supporting Turkish doctors. In our day, the date of 14th May is celebrated as the doctor's day, because Mehmet Behçet Efendi has paved the way for the opening of Tıbhane-i Amire in 14th May 1827, the first modern medical school, providing the basis for Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne.Key Words: Medicine, Head Doctor, Mustafa Behçet, Cholera, Variola.