Eski Anadolu Türkçesi ile Kâmûs-ı Türkî`deki fiiller üzerine karşılaştırmalı anlam incelemesi

Abstract

Bu çalışma, Eski Anadolu Türkçesi dönemi eserlerindeki ve Kâmûs-ı Türkî'deki fiillerin anlam incelemesi üzerinedir. Söz konusu dönemdeki fiillerin anlam tespiti ve Osmanlı dönemi sözlüğü olan Kâmûs-ı Türkî ile karşılaştırılması sonucu anlam olayları ve anlam değişmeleri incelenmiştir.Giriş bölümünde araştırmanın konusu, önemi, amacı, kapsamı, yöntemi; birinci bölümde Eski Anadolu Türkçesi dönemi, taranan eserler, Kâmûs-ı Türkî ve fiilde istem ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde anlamın tanımı, alanları, kavram, anlam olayları, anlam değişmeleri ve nedenleriyle ilgili teori oluşturulmuş ve bu teoriye göre elde edilen veriler tasnif edilmiştir. Verilerin tasnif edildiği bu bölüm, üçüncü bölümdür. Bu tasniflerden birincisini tezin iskeletini oluşturan Kâmûs-ı Türkî ile anlam olarak eşleşip çeşitli anlam olayı ve değişmeleri gösteren fiiller, ikincisini Kâmûs-ı Türkî ile anlam olarak eşleşmeyip çeşitli anlam olayı ve değişmesi gösteren fiiller, üçüncüsünü Kâmûs-ı Türkî ile anlamları aynı olup anlam olayı ve değişmesi göstermeyen fiiller ve sonuncusunu da Kâmûs-ı Türkî'de yer almayan fiiller oluşturur.Üçüncü yani bulgular bölümünde Eski Anadolu Türkçesinde ve Kâmûs-ı Türkî'de yer alan fiillerin anlamları karşılaştırılarak anlam değişmelerinin hangi yolla ve türde olduğu belirlenmiştir. Kâmûs-ı Türkî ile anlam olarak eşleşip çeşitli anlam olayı ve değişmesi gösteren fiillerin anlam değişmeleri anlam genişlemesi, anlam daralması, anlam iyileşmesi ve anlam kötüleşmesi ana başlıklarında incelenmiştir. Söz konusu anlam değişmelerinin gerçekleşmesinde aracı olan aktarmalar, mecazlaşma, terimleşme, argo, tabu, özelleşme vb. anlam olayları da alt başlıklarla işlenmiştir.Sonuç bölümünde ise tespit edilen zengin fiil listesi ve anlam dünyası değerlendirilmiş, fiillerin anlam değişmelerinin hangi anlam olayı yoluyla gerçekleştiği istatistiklere göre verilmiş, anlam değişmelerinin nedeni, süresi, türü, olayları açıklanmıştır. Ayrıca elde edilen verilerle Kâmûs-ı Türkî'de yer alan fiillerin belirlenebilen birtakım yazım değişiklikleri de sonuç bölümüne eklenmiştir.Anahtar Sözcükler: Fiiller, anlam bilimi, anlam değişmeleri, Eski Anadolu Türkçesi, Kâmûs-ı Türkî

This study is on the semantics examination of the verbs in the works of Old Anatolian Turkish and Kâmûs-ı Türkî. Semantic detection of the mentioned verbs and semantics phenomenon and changes as a result of its comparison with Kâmûs-ı Türkî which is a dictionary of Ottoman Era were examined.In the introduction part, the topic of the research its importance, goal, scope, and method were mentioned. In the first part, the general information about the Old Anatolian Turkish, the scanned works, Kâmûs-ı Türkî, and the verbal system was provided. In the second part, the theory about the definition of semantics, its areas, concept, and cases of meaning, changes in meaning and its reasons was formed and the data gathered according to that theory were classified. The part in which the data were classified is the third part. The first classification is about the verbs which are matched with Kâmûs-ı Türkî, which forms the framework of this thesis, semantically but has various semantic cases and changes; the second one is about the verbs that doesn't match semantically with Kâmûs-ı Türkî and has various semantic cases and changes; the third one is about the verbs that have exactly the same meanings with Kâmûs-ı Türkî but doesn't have any semantic cases or changes, and the last one is about the verbs that didn't exist in Kâmûs-ı Türkî. In the third part, how and what kind of semantic changes happened was designated by comparing the meanings of the verbs took part in Old Anatolian Turkish and Kâmûs-ı Türkî. The semantic changes of the verbs which are semantically matched with Kâmûs-ı Türkî but have various semantic cases and changes were examined under the subtopics like semantic extension, semantic restriction, semantic amelioration, and semantic pejoration. In the conclusion, the confirmed prosperous verb list and world of semantics were evaluated; by which semantic case the semantic changes of the verbs come out was provided based on the statistics; the reason, time, type, and cases of semantic changes were explained. Besides, the gathered data and identifiable some spelling changes of the verbs took part in Kâmûs-ı Türkî were added to the conclusion.Key Words: Verbs, semantics, semantic changes, Old Anatolian Turkish, Kâmûs-ı Türkî