Popüler kültürde mistik motifler: Bir anlatı, tüketim ve gösteri alanı olarak tasavvuf

Abstract

Bu çalışma, özellikle 2000'li yıllardan sonra popüler kültürde giderek görünür hale gelen tasavvufi anlatı, sembol ve pratiklerin ideolojik, kültürel ve iktisadi görünümlerine odaklanmayı hedefler. Popüler kültürün dinsel pratik ve söylemlerle melezlenişini, dini pratik ve anlamların ise popüler kültür kanallarında girdiği türlü eklemlenme, dönüştürülme ve kullanılma biçimlerini tasavvuf üzerinden okumayı hedefleyen çalışma, söz konusu yaygınlığı şekillendiren kültürel, toplumsal, ekonomik süreçlerin sınırlarını açığa çıkarmayı ve bu süreçler arasında bağlantılar kurabilmeyi amaçlar. Çalışma için önemli olan şey, bu popülerliği şekillendiren ve meydana getiren sosyo-kültürel süreçleri irdelemek; popüler biçimler üzerinden toplumsalın geçirdiği değişimlerin izlerini sürebilmek ve gündelik hayata temas eden, bu anlamda bireysel ihtiyaçların da bir izdüşümü olarak görülebilecek yaygın anlamların ve tüketim pratiklerinin görünümlerini açığa çıkarmaktır. Bu çerçevede çalışma, popüler kültürün çeşitli kanalları içerisinde tasavvufi görünümlere dair genel bir tablo çizmekte ancak asıl odağını söz konusu görünümlerin en çok yoğunlaştığı iki alana yöneltmektedir. Bu alanlardan ilki, son yıllarda gittikçe popülerleşen, tasavvufi kişisel gelişim kitaplarındaki ideolojik biçimlenişler ve öznellik kurgularıdır. Çalışmanın odaklandığı bir diğer alan ikonik, imgesel, kültürel ve metasal bir dolaşımla popüler kültürün tüketim kanallarını besleyen ve o kanallarda türlü biçimlere dönüşen Mevlana ve Mevlevilik kültürüdür.Tasavvuf felsefesinin popüler kültürdeki yaygın biçim ve içerikleri, liberal-neoliberal, muhafazakâr-dini ve postmodern-eklektik New age görüşlerin uzlaşı alanı gibidir. Ancak popüler tasavvufi içerikler sadece yeni sağ ideolojilerin eklektik ve akışkan yapısını yansıtmakla kalmamakta, ticari kültürün her yana sızdığı, farklı biçimlerin eklektik bir tarzla karıştığı, özgün olanın parodileştiği, geçmiş kültürlere yönelik yerinden edici müdahale gibi tavırların yaygınlaştığı geç kapitalizmin postmodern kültürel eğilimlerinin yerel nesneleşmiş görünümlerini de oluşturmaktadır.

This study aims to focus on the ideological, cultural and economic aspects of sufi narratives, symbols and practices that have become increasingly visible in popular culture, especially since 2000. The current study aims to read the hybridisation of popular culture with religious practices and discourses and also to read the forms of articulation, transformation and usage of religious practices and meanings in popular culture channels through Sufism. It intends to uncover the boundaries of cultural, social and economic processes that shape the relation of popular culture and Sufism and to establish connections between these processes .The main aspects of the work are to examine the socio-cultural processes that created and shaped this popularity, to trace the changes that society has undergone through popular forms, and to expose the appearances of common meanings and consumption practices that can be seen as a projection of individual needs which are also related to the daily life. In this context the work draws a general picture of sufi images in various popular culture channels but constitutively fronts for two main fields. First main subejct is ideogical formations and fictions of subjectivity in Sufi personal development books that have become increasingly popular in recent years. The later one is Mevlana and Mevlevi culture that nourishes and transforms consumption channels of popular culture with iconic, imaginative, cultural and metamorphic tools. The forms and contents of Sufi philosophy in popular culture are like a compromise area of liberal-neoliberal, conservative-religious, and postmodern-eclectic New Age views. But popular Sufi contents do not only reflect the eclectic and fluid nature of the new right ideologies,they also also form the local objectified aspects of the postmodern cultural tendencies of late capitalism in which the commercial culture has been permeated everywhere, different forms have mixed with an eclectic style, parodization of the original has become widespread and displacing attitudes towards the past cultures have been common.