Üstün yeteneklilerin iyi oluşunda bilgelik, değerler ve benlik kavramının rolü

Abstract

Bu araştırmada, üstün yeteneklilerin benlik kavramları ile iyi oluşları arasındaki ilişkiyi açıklamanın yanında, benlik kavramı ve iyi oluş arasındaki ilişkide bilgelik ve değerlerin aracı rolünün ortaya konulması amaçlanmıştır. Ayrıca üstün yeteneklilerin benlik kavramı, bilgelik düzeyleri, değerleri ve iyi oluş düzeyleri cinsiyet ve yaş değişkenine göre incelenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 2017-2018 eğitim ve öğretim yılında Türkiye'de Bilim ve Sanat Merkezi'nde (BİLSEM) öğrenim gören 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11. ve 12. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrenciler belirlenirken Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından belirlenen 12 istatistiksel bölge birimini temsil eden 2. Düzey ve 3. Düzey bölgelerindeki iller seçilmiştir. Araştırmaya katılan 839 öğrencinin 372'si (% 44.3) kız, 464'ü (%55.3) erkektir. Araştırma ilişkisel tarama modeli şeklinde tasarlanmıştır. Veri toplama araçları olarak Ben: Üstün Yetenekli Öğrenciler İçin Benlik Kavramı Ölçeği, Bilgelik Gelişimi Ölçeği, İnsani Değerler Ölçeği, Ergenler İçin Beş Boyutlu İyi Oluş Modeli: EPOCH Ölçeği ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde demografik değişkenler için bağımsız örneklem t testi ve ANOVA kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki yordama düzeylerini ve aracılık rolünü test etmek için ise yapısal eşitlik modelinden yararlanılmıştır. Araştırma bulgularına göre üstün yeteneklilerin benlik kavramı düzeyleri, bilgelik düzeyleri ve değerleri iyi oluşlarını anlamlı şekilde yordamaktadır. Ayrıca benlik kavramının iyi oluşu yordamasında değerler ve bilgeliğin kısmi aracılık etkisi vardır. Araştırma sonuçlarına göre üstün yeteneklilerin benlik kavramı toplam puanları ve benlik kavramı alt boyutlarından okul durumu alt boyutunda cinsiyete göre farklılık görülmezken, zihinsel algı, zekâ ve uyum ve okuma algısı alt boyutlarında cinsiyete göre anlamlı farklılık görülmüştür. Bilgeliğin, sadece yargı alt boyutunda; değerlerin sadece barışçı olma alt boyutunda; iyi oluşun ise sadece ilişkililik alt boyutunda cinsiyete göre anlamlı farklılık bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre üstün yeteneklilerin benlik kavramları ve alt boyutları, bilgelik düzeyleri ve alt boyutları ile iyi oluşları ve alt boyutları yaşa göre anlamlı düzeyde farklılık göstermektedir. Değerler ise sadece hoşgörü alt boyutunda yaşa göre anlamlı farklılık göstermemektedir.

The purpose of this research was to reveal the mediating role of wisdom and values in the relationship between self-concept and well-being. Moreover, gifted students' self-concept, wisdom levels, values, and well-being levels were examined in terms of gender and age variables. The research group of this study involved students of 4th, 5th, 6th, 7th, 8th, 9th, 10th, 11th, and 12th grades at Science and Art Centers (BİLSEM) in Tokat in 2017-2018 academic year. During the recruitment of participants, Level 2 and Level 3 provinces representing the 12 statistical regions determined by State Planning Organization and Turkish Statistical Institute were used. Of the 839 participants, 372 (44.3%) were female and 464 (55.3%) were male. Relational screening model was used in this study. As data collection tools, Me: Self - concept scale for gifted students, Wisdom Development Scale , Humanistic Values Scale, Five Dimensional Well-being Model for Adolescents: EPOCH Scale and personal information form were used. In the analysis of data, independent sample t test and ANOVA were used for demographic variables. The structural equation modeling was used to test the predictive levels and the mediation roles among variables. Based on the findings, gifted students' self-concept levels, wisdom levels, and values significantly predicted their well-being. In addition, values and wisdom have a partial mediating effect in the relationship between self-concept and well-being. According to the results of the study, while the self-concept total scores and school status dimension of the gifted students did not differ by gender, there were significant differences in mental perception, intelligence and adaptation and reading perception dimensions. Significant differences in judgement dimension of wisdom, being peaceful dimension of values, and relatedness dimension of well-being were determined in terms of gender. According to the results of the study, self-concept and its dimensions, wisdom levels and its dimensions, and well-being and its dimensions differed significantly in terms of age. On the other hand, only the tolerance dimension of values did not significantly differ in terms of age.