Gaziantep Tilbaşar Höyük`te ele geçen Erken Tunç Çağı mutfak kapları ve şerit perdahlı seramiklerin arkeometrik karakterizasyonu

Abstract

Bu tez çalışmasında, Gaziantep iline bağlı Oğuzeli ilçesinin güneydoğusunda yer alan ve kazı başkanlığını Dr. Öğr. Üyesi Elif GENÇ'in yapmış olduğu Tilbaşar Höyük'te ele geçen Erken Tunç Çağı'na tarihlenen 10 adet şerit perdahlı ve 14 adet mutfak kaplarından oluşan toplam 24 adet temsili seramik numunesinin arkeometrik incelemesi yapılmıştır. Bu amaçla, numunelerin karakterizasyonunda, XRD (X-ray Difraksiyon), petrografi, SEM/EDX (taramalı elektron mikroskobu/enerji saçınımlı X-ışını spektroskopisi), FTIR (Fourier dönüşümlü kızılötesi spektroskopisi) ve TG-DTA (Termogravimetri-Diferansiyel termal analiz) yöntemleri kullanılmış ve üretim özelliklerinin (hammadde, pişirim şartları vb.) belirlenmesi amaçlanmıştır. Kullanılan analitik analiz yöntemleri ile elde edilen sonuçlar ışığında seramiklerin kimyasal ve mineral/faz içerikleri belirlenmiş ve pişirim özellikleri (maksimum sıcaklık aralığı, atmosfer, pişirim tekniği vb.) hakkında öngörülerde bulunulmuştur.EDX analizi sonucunda örneklerdeki SiO2 miktarı % 39,8-63,9, CaO miktarı % 9,86-40,22, FeO miktarı % 4,65-9,69, Al2O3 miktarı % 11,24-18,08, MgO miktarı % 1,62-3,72, K2O miktarı % 0,75-4,02, P2O5 miktarı % 5,64, TiO2 miktarı % 1,19-2,05, Na2O miktarı % 0,63-0,91 ve SO3 miktarı % 0,24 olarak belirlenmiştir. XRD analizi sonucunda kalsit, kuvars, illit/muskovit, alkali feldspatlar, plajiyoklaz, gehlenit, hematit ve piroksen belirlenen mineraller olmuştur. Kalsit, kuvars, illit/muskovit, piroksen, hematit gibi mineraller FTIR analizinde de belirlenmiştir. SEM görüntülerde seramik örneklerin büyük çoğunluğunda düşük sinterleme davranışı olduğu ve çoğunda vitrifikasyonun gerçekleşmediği veya zayıf olduğu gözlemlenmiştir. Petrografik analizde elde edilen sonuçlar neticesinde genel olarak kalsit, kuvars ve kil minerali örneklerde belirlenen mineraller olmakla beraber, hammaddenin kalkerli olduğu tespit edilmiştir. DTA analizi sonuçlarında genel olarak 700-900°C arasında endotermik pik, TG analizinde ise belirgin bir ağırlık kaybının olduğu belirlenmiştir. Bu durumda örneklerin içeriğinde bulunan kalsit, dolomit gibi minerallerin bozunmadığı ve dolayısıyla pişirim sıcaklığının 900-1000°C'ye ulaşamadığı söylenebilir. Seramik örneklerin genel olarak 700-900°C arasında pişirim sıcaklığına sahip olduğu belirlenmiştir.

In this study, 10 ring burnished ceramics and 14 kitchen wares (24 representative ceramic samples in total) dated to the Early Bronze Age and unearthed by Asst. Prof. Dr. Elif GENÇ (head of excavation) from Tilbaşar Mound in the southeastern of Oğuzeli district (Gaziantep, Turkey) have been analyzed archaeometrically. For this purpose, XRD (X-ray diffraction) petrography, SEM/EDX (scanning electron microcopy/energy dispersive X-ray spectroscopy), FTIR (Fourier-transform infrared spectroscopy) and TG-DTA (thermogravimetric-differential thermal analyzer) methods have been used in characterization of samples and identification of production features (raw materials, firing conditions etc.) have been aimed. In the light of the results that have been obtained by analytical analyses, the ceramic/phase content of the ceramics has been identified and predictions have been made about firing characteristics (maximum heat range, atmosphere, firing technique etc.).As a result of EDX analysis the amount of SiO2 have been identified as % 39,8-63,9, the amount of CaO as % 9,86-40,22, the amount of FeO as % 4,65-9,69, the amount of Al2O3 as % 11,24-18,08, the amount of MgO as % 1,62-3,72, the amount of K2O as % 1,86-3,40,75-4,026, the amount of P2O5 as % 5,64, the amount of TiO2 as % 1,19-2,05, the amount of Na2O as % 0,63-0,91 and the amount of SO3 as % 0,24. As a result of XRD analysis, some minerals such as calcite, quartz, illite/muscovite, alkali feldispar, plagioclase, gehlenite, hematite and pyroxene have been identified. Minerals such as calcite, quartz, illite/muscovite, pyroxene and hematite have also been identified by FTIR analysis. It has been observed that there is poor sintering behavior in most of the SEM images of the ceramics and vitrification was not practiced or very low. It has been determined that as a consequence of the results that has been obtained by petrographic analysis, in general the raw material is calcareous while calcite, quartz and clay minerals have also been identified. As a result of DTA analysis, it has been generally determined that the endothermic peak is between 700-900°C, and there is a significant weight loss in TG analysis. In this case it can be said that the minerals such as calcite and/or dolomite did not decompose; therefore the firing temperature did not reach 900-1000°C. It has been determined that the ceramic samples had a firing temperature between 700-900°C.