Cudi Dağı Vadisi`nde bir geç neolitik merkez: Şah Vadisi Çanak çömleklerinin kimyasal ve mineralojik karakterizasyonu

Abstract

Arkeometri, arkeolojik kazılarda açığa çıkan buluntuları çeşitli bilim dalları ile disiplinler arası çerçevede değerlendirilen bir alandır. Kazılarda ele geçen buluntuların kimyasal, mineralojik, fiziksel ve mikroskobik tanımlamaları geçmiş uygarlıklara ait birçok bilgi vermektedir. Buradan yola çıkılarak, mevcut tez çalışmasında Şırnak ilinde yer alan Şah Vadisi'ne ait Neolitik Dönem seramik buluntuları arkeometrik olarak incelenmiştir. Şırnak'ta 19. yüzyıl başlarından itibaren yapılan ilk bilimsel gezi ve araştırmalar batıdaki Cizre-Silopi ovalarında yoğunlaşmıştır. Bölgede yapılan araştırmalarda çok sayıda yerleşim tespit edilmiştir. Ortaya çıkarılan merkezlerden toplanan çanak çömlekler Mezopotamya etkili olarak değerlendirilmiştir. Şah Vadisi yamaç yerleşiminde bulunan çanak çömlekler Hassuna Samara kültürünün en doğudaki örneklerini temsil etmektedir. Bu seramiklerin karakterize edilmesi amacıyla mevcut çalışmada kimyasal ve mineralojik içeriklerin belirlendiği teknikler kullanılmıştır. Taşınabilir XRF ve XRD analizlerinde elde edilen sonuçlar sırasıyla seramiklerin kalkerli hammadde kaynakları ile üretildiklerine ve genel olarak 700-800oC gibi göreceli olarak çok yüksek olmayan sıcaklık aralıklarında pişirildiklerine işaret etmiştir. Petrografi analizinde elde edilen sonuçlar seramiklerde kil, kiltaşı ve marn kayaç içeriklerinin yanında mineral olarak da çoğunlukla kuvars, plajiyoklaz, biyotit ve opak minerallerin yer aldığını ortaya koymuştur. Ayrıca çoğu örnekte grog ihtivası da (hacimce % 1-2 olarak) belirlenmiştir. Elde edilen arkeometrik veriler incelenen Şah Vadisi Neolitik Dönem seramiklerinin basit üretim teknikleri ile göreceli olarak düşük sıcaklıklarda pişirildiklerine ve dolayısıyla bu örneklerin büyük ihtimalle günlük kap ürünlerine ait olabileceklerine işaret etmiştir.

Archaeometry is a field that evaluates the archaeological findings through various branches of the science within an interdisciplinary frame. The chemical, mineralogical, physical and microscopic descriptions of the finds uncovered in the excavations give substantial information about the past civilizations. Proceeding from this point, ceramic findings belonging to the Neolithic period of Şah Valley (Şırnak province, Turkey) have been archaeometrically investigated. The first scientific surveys and researches in Şırnak since the beginning of the 19th century have been focused on the Cizre-Silopi plains in the west. A large number of settlements have been identified in the surveys conducted in the region. The pottery collected from the centers were considered as they were affected by Mesopotamia. The potsherds found on the hillside of the Şah Valley represent the most eastern examples of the Hassuna Samara culture. In order to characterize these ceramics, the techniques to determine chemical and mineralogical contents were used in the present study. The results obtained from the portable XRF and XRD analyzes respectively indicated that the ceramics were produced with calcareous raw material sources and were generally fired at relatively low temperature ranges (i.e. 700-800oC). The results obtained from petrography analysis revealed that clay, claystone and marl rock contents (as the rock types), and quartz, plagioclase, biotite and opaque minerals (as the minerals) mostly take place in ceramic fabrics. Additionally, grog content (% 1-2 by volume) was determined for most of the samples. The archaeometric data obtained indicate that the Şah Valley Neolithic Period ceramics were baked at relatively low temperatures with simple production techniques, and therefore these samples could possibly belong to daily-use ware group.