Batman ili şehir merkezinin toprak jeokimyası

Abstract

Batman ili şehir merkezinde çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ardalanmasından oluşan Üst Miyosen-Alt Pliyosen Şelmo Formasyonu gözlenmektedir. Mücavir alan içerisinden temsil yeteneğine sahip olarakalınan toprak ve dere sedimanı örneklerinin jeolojik özellikleri belirlenerek, örneklerin bünyelerindeki ağır metal kirliliği araştırılmış ve elde edilen sonuçlar doğrultusunda Batman İli Şehir Merkezi'ne ait element dağılımı belirlenerek kirlilik değerleri hesaplanmıştır. Kirlilik değerlendirilmesi kapsamında jeobirikim indeksi (Igeo), zenginleşme faktörü (EF) ve kirlilik indeksi (PI) hesaplamaları gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda coğrafi bilgi sistemleri programları yardımıyla element dağılım ve kirlilik parametrelerine ait haritalar oluşturulmuştur.Jeobirikim indeksi sonuçlarına göre örnekler; kirlenmiş-orta derecede kirli'den aşırı-çok aşırıkirli'ye değişen kirlenme değerleri sunmaktadır. As, Sb ve Mo elementleri için aşırı-çok aşırı kirlidüzeyinde kirlilik değerleri belirlenmiştir. Zenginleşme faktörü açısından örnekler az zenginleşme'den çok aşırı zenginleşme'ye değişen değerler sunmaktadır. Örneklerin bir kısmının As ve Sb elementleri açısında çok aşırı zenginleşmeye sahip oldukları tespit edilmiştir. Kirlilik indeksi sonuçlarına göre örneklerin düşük'ten çok yüksek'e değişen bir yelpaze sunduğu gözlenmiştir. Yine özellikle As, Mo ve Sb elementlerinin çok yüksek kirlilik indeksi değerlerine sahip oldukları belirlenmiştir.Kirlilik hesaplamada kullanılan Jeobirikim indeksi, zenginleşme faktörü ve kirlilik indeksideğerlerine göre Batman ili şehir merkezine ait toprak örneklerinde farklı derecelerde kirlenmeningözlendiği, özelllikle As, Sb ve Mo elemenetlerinin her parametre için en yüksek dercede kirlilikdeğerleri sunduğu tespit edilmiştir. Bir elementin kirlilik değerlerinin yüksek olması her zaman sağlık açısından tehlike arz ettiği anlamına gelmemektedir. Bu yüzden inceleme alanına ait değerlerin Toprak Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve WHO gibi standartlar ile karşılaştırılması sonucunda sadece As elementinin sağlık açısından izin verilen sınır değerlerin üzerinde olduğu belirlenmiştir.

Upper Miocene-Lower Pliocene aged Selmo Formation consists of conglomerate, sandstone andsiltstone lays down in Batman city center. Geological properties of soil and alluvium sediments areobtained on specimens collected from adjacent area. The heavy metal pollution levels of the samples are investigated and pollution distributions of the Batman city center specified.Geo-accumulation index (Igeo), enrichment factor (EF) and pollution index (PI) calculations areperformed within the scope of pollution assessment. Pollution and element distribution maps are created on geographical information system softwares.Geo-accumulation index results show contamination values ranging from contaminated-moderately contaminated to extremely-very extremely contaminated. As, Sb and Mo contents of thesamples present extreme to very extreme levels of contamination. Samples show enrichment factor ranges between slight to extreme. Some of the samples have very extreme enrichment in terms of As and Sb elements. The samples offer pollution index values ranges between low to very high. Similarly, As, Mo and Sb elements have very high pollution index values.Geo-accumulation index, enrichment factor and pollution index values used for pollutioncalculations, and it is found that different degrees of pollution were observed (especially high values in As, Sb, Mo) in soil samples belonging to city center of Batman. High pollution value for an element does not always mean it can cause health hazard. Comparisons of the values of the study area values with the standards such as Soil Pollution Control Regulation and WHO, it is determined that only the element Arsenic is above the health permissible exposure limit.