Bir Zemahşerî eleştirmeni olarak tîbî ve `Futuhu`l-Ğayb fi`l-Keşf `an Kınâʻi`r-Rayb`

Abstract

Tezimizde, eṭ-Ṭībī'nin, tefsir geleneğinin önde gelen simalarından ez-Zemaḫşerī'nin el-Keşşāf adlı eseri üzerine yazdığı Futūḥu'l-Ġayb adlı haşiyesi incelenmiştir. Futūḥu'l-Ġayb, el-Keşşāf üzerine yazılmış en geniş haşiye olması bakımından literatürde önemli bir yere sahiptir. Bu önemli eserin sahibi olan eṭ-Ṭībī, gelenekte çokça tanınan bir âlim olmasına rağmen günümüzün ilim dünyasında yeni yeni tanınmaya başlanmıştır. Bu bakımdan tezde ilk olarak eṭ-Ṭībī'nin hayatı, eserleri, hocaları ve talebeleri ele alınmıştır. Bu hususta tabakat kitaplarından, yazmalardan ve el-Keşşāf ve Envāru't-Tenzīl üzerine yazılmış haşiyelerde yer alan bilgilerden istifade edilmiştir. Ardından `tefsir haşiye geleneği` içerisinde Futūḥu'l-Ġayb'ın yeri ve haşiyeciliği esnasında eṭ-Ṭībī'nin ortaya koyduğu orijinal yönler tespit edilmiştir. Son olarak eṭ-Ṭībī'nin Muʿtezile'ye mensup olması hasebiyle ez-Zemaḫşerī'ye yönelttiği eleştiriler incelenmiştir.

According to general acceptance, az-Zamakhsharī has leading symbals of tradition of Qur'anic exegesis. So, in this study we will examine eṭ-Ṭībī's critics on az-Zamakhsharī's study al-Kashshāf. aṭ-Ṭībī's study Futūḥ al-Ġayb is the largest annotation (hashiyahs) on al-Kashshāf. Because of that, it has an important place in the literature of Qur'anic exegesis. Although being a well-known scholar in the classical time aṭ-Ṭībī the owner of this significant work has just started to be recognized in modern time. In this regard, we started to study with his life, works, teachers and students. For this reason, we benefit from tabaqat books, manuscripts and books which are written annotation (hashiyahs) on al-Kashshāf and Anvār at-Tanzīl. Then we will try to determine Futūḥ al-Ġayb's place in the `tradition of Qur'anic exegesis and annotation (hashiyahs)` and original aspects which are revealed by aṭ-Ṭībī. Finally, we will examine the criticisms of aṭ-Ṭībī directed towards ez-Zemaḫshari due to belonging to Mu'tazila.