Safevi Devleti`nin Özbek hanlıkları ve Babür Devleti ile siyasi ilişkileri (1526-1722)

Abstract

Ülkemizde, Safevi Devleti ile ilgili yapılan çalışmalar, Safevi Devletinin Osmanlı Devleti ile ilişkilerine yoğunlaşmış ve Safevi Devletinin diğer Türk devletleriyle ilişkileri birkaç çalışma dışında fazla incelenmemiştir. Bununla birlikte Osmanlı-Safevi ilişkileri sadece mezhep çatışması olarak yansıtılmış ve bu durum günümüzde de toplumda yanlış algıların oluşmasına yol açmıştır. Safevi Devletinin Türkistan'da bulunan Özbek Hanlıkları ve Hindistan'daki Babür Devleti ile ilişkileri farklı motivasyonları içermektedir. Özbek Hanlıkları Horasan'ı ele geçirmeye çalışırken, Babür Devleti ata toprakları olan Türkistan'a dönmeyi amaçlamaktadır. Bununla birlikte Babür Devleti, Safevilerin yıkılmasından ve Özbeklerin daha büyük bir güç olarak karşısına dikilmesinden endişe etmektedir. Özbek Hanlıkları da Safevilere karşı yek vücut değildir. Buhara Hanlığı Safevilerle sürekli olarak çatışma halinde olmakla birlikte, Hive Hanlığı Sünni olmasına rağmen Buhara Hanlığıyla eski zamanlardan bu yana gelen anlaşmazlıklarından dolayı Safevilerle işbirliği içindedir. Babürlüler ve Hive Hanlığı Sünni olmalarına rağmen Safevilerle zaman zaman işbirliği içinde olmuşlardır. Bu da Safevilerin diğer devletlerle ilişkilerinde mezhepsel önyargılardan çok reel politik kaygıları ön planda tuttuğunu göstermektedir. 16. ve 17. yüzyılın büyük oyunu olarak adlandırılabilecek bu çatışma, tarafların hiçbirine fayda getirmemiş ve 1700'lü yıllarda dört devlet de çöküşe geçmiştir.

In Turkey, studies on Safavids intensed on Ottoman-Safavid relations and Safavids relations with other Turkish states hasn't been searched except several studies. Furthermore Ottoman-Safavid relations has been reflected as a secterian conflict and nowadays this led to misconceptions at society. Safavids relations with Uzbek khanates in Turkistan and Baburids in India contain different motivations. While Uzbek khanates were trying to capture Khurasan, Baburids sought to return to ancestral lands Turkistan. However Baburids were concerned about collapse of Safavid empire and facing Uzbeks as a much stronger power. But Uzbek khanates were not a combined power against the Safavids. While Bukhara khanate was permanently skirnishing Safavids, Khiva khanate was in cooperation with Safavid because of ancient conflicts with Bukhara khanate despite both of them were Sunni. Although Baburids and Khiva Khanate were Sunni, they sometimes collaborated with Safavids. This indicates Safavids prioritize real politic concerns more than secterian bias. The conflict which can be called as the 16th and 17th centuries Great Game didn't bring benefit to parties and four states began to collapse in 1700s.