Klasik öncesi Çağatay Türkçesi metinlerinde kalıplaşmış söz birlikleri

Abstract

Türkçe, dünya dilleri içerisinde oldukça eski bir tarihe sahiptir. Türk dili söz varlığı ve ifade gücü bakımından oldukça zengin bir dildir. Bu ifade gücünü metaforikleşmiş söz birliklerinden alır. Bu bağlamda mecaz anlam açısından geniş bir yelpazeye sahiptir. Mecazlı ifade birliklerinin çoğunluğu atasözü, deyim, ikileme ve ilişki sözleri gibi kalıplaşmış söz birliklerinden oluşmaktadır. Bu kalıplaşmış söz birlikleri, kelime gruplarının zamanla gerçek anlamlarından sıyrılarak başka bir söz birliğinin yerine kullanılmasıyla oluşmuştur. Toplumun yapısı ve düşünce biçimi bu söz birliklerinin oluşumunda oldukça önemli rol oynar. Bu sözler birden fazla kelimeden kurulmuştur; ancak belli bir zaman sonra bir tek kavramı karşılayacak biçimde kullanılmış, gerçek anlamlarıyla hiçbir ilgisi kalmamıştır. Bu çalışmada Klasik Öncesi Çağatay Türkçesi metinlerinde geçen kalıplaşmış söz birliklerinin tespiti amaçlanmış ve bu amaçla eserler taranmıştır. Tespit edilen deyim, atasözü, ikileme ve ilişki sözleri yine taranan eserlerden örneklendirilmiş, günümüz Türkçesiyle ilişkilendirilmiştir. Böylece Klasik Öncesi Çağatay Türkçesine ait kalıplaşmış söz birliklerinin Türk dili açısından önemi tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler: Klasik Öncesi Dönem Çağatay Türkçesi, Söz Varlığı, Deyim, Atasözü, İkileme, Kalıp Söz (İlişki Sözleri).

Turkish has a very old history in world languages. It is a rich language in terms of vocabulary and power of expression. The expression takes its power from the metaphoric pledges. In this context, metaphor has a wide range of meaning. The majority of metaphorical unions are composed of stereotypes, such as proverb, idiom, reiterative and stereotyped words. These stereotypes formed with the use of word groups instead of the real meaning of the word groups over time. The structure of the society and the way of thinking play a very important role in the formation of these associations. These words are formed by more than one word; but after a certain time it was used to meet a single concept and had nothing to do with its real meaning. In this study, it was aimed to identify the stereotypes of pre-Classical Chagatai Turkish texts and the works were scanned for this purpose. The idiom, proverb, reiterative and stereotyped words were exemplified from the scanned works and associated with contemporary Turkish. Thus, it is tried to determine the importance of the stereotypes of Pre-Classical Chagatai Turkish in terms of Turkish language.Key Words: Pre-Classical Period Chagatai Turkish, Vocabulary, Idiom, Proverb, Reiterative, Stereotyped Words.