Amasya ekolojisinde azot dozlarının haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşitlerinin bitkisel özelliklerine ve verimine etkisi

Abstract

Amasya ekolojik koşullarında çeşit ve en uygun gübre dozunun belirlenmesi amacıyla, bu çalışma, Amasya ili Merkez ilçesi, Yeşiltepe Köyünde 1991 yılında yürütülmüştür.* Denemenin yürütüldüğü topraklar, killi bünyeli ve nötr karekterlidir. Fosfor, potasyum ve organik maddece zengin, tuzsuz ve az kireçlidir. Amasya tipik bir karasal iklim böl gesidir. Çalışmada, 4 haşhaş çeşidi (Mavi (Çeşit 1), Sarı (Çeşit 2), Siyah (Çeşit 3) ve Beyaz (Çeşit 4) tohumlu haşhaş) kulla nılmış, azotlu gübre kaynağı olarakta Amonyum sülfat (%21) kul 1 anılmıştır. Deneme, `Tesadüf Bloklarında, Bölünmüş Parseller` deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Ana parsellere çeşitler, alt parsellerde ise azot dozları (0, 4, 8 ve 12 kg/da) yer almıştır. Ekim, Mart ayı sonunda, her alt parselde 4 sıra olacak şekilde yapılmıştır. Ekim mesafesi ise 40 x 10 cm şeklinde ayarlanmıştır. Denemede sulama yapılmamıştır. Hasat, Ağustos ayının ortalarında, kapsüller elle topla narak yapılmıştır. Denemeden elde edilen bulgular aşşağıdaki gibi özetlene bilir. 1. Azotun artan seviyeleriyle, haşhaşda bitki boyunda, sap kalınlığında, bitkide kapsül sayısında, stamen boyunda, stigma boyunda, kapsülde tohum miktarında ve kapsülde tohum sayısında istatiksel olarak çok önemli derecede artış olmuş tur. Haşhaşın morfolojik özellikleri bakımından, çeşitler a- rasında çok önemli derecede farklılık olmuştur. Kap sül sayı sı ve boy/en oranı bakımından Siyah tohumlu (Çeşit 3) çeşit ilk sırayı alırken, diğer morfolojik özelliklerde Beyaz to humlu (Çeşit 4) ve Sarı tohumlu (Çeşit 2) çeşitler ilk sırayı almıştır. 2. Haşhaşın tohum verimlerinde, çeşitler arasında önemli bir farklılık olmamış, ancak azot seviyeleri tohum verimi üzerine önemli derecede etki etmiştir (r=1.00xx). 10.3 kg/da58 N en yüksek tohum verimini sağlamıştır. 3. Haşhaşın kapsül verimlerinde, çeşitler arasında ista- tiksel olarak çok önemli derecede farklılıklargörülmüş, en yüksek kapsül verimini Sarı tohumlu (Çeşit 2) ve Beyaz tohum lu (Çeşit 4) çeşitler(136. 96 ve 135.23 kg/da) sağlamışlardır. Azotlu gübre ile kapsül verimi arasında (r=0.999*x) çok önem li derecede ilişki mevcuttur. En yüksek kapsül verimine 10.0 kg/da N uygulaması ile ulaşılmıştır. 4. Morfin veriminde Beyaz tohumlu (Çeşit 4) ve Sarı to humlu (Çeşit 2) haşhaş çeşitleri (594.72 ve 551.23 g/da) en yüksek noktaya ulaşmışlardır. Azot dozları ile morfin verimi arasındaki ilişki (r=0.988*) önemli bulunmuştur. En yüksek morfin verimi için dekara 10.1 kg/da N uygulaması gerekmek tedir. 5. Yağ oranlarında, çeşiler ve azot dozları arasında is- tatiksel bakımdan çok büyük farklılık ortaya çıkmıştır. Beyaz tohumlu (Çeşit 4) çeşit (% 54.98) en yüksek yağ oranına sahip olup, 8 kg/da N uygulaması yağ oranını en üst noktaya çıkar mıştır. 6. Çeşitler ve azot dozları protein oranı bakımından çok önemli derecede farklılık göstermiş, Sarı tohumlu (Çeşit 2) çeşit (% 22.13) en yüksek protein oranına sahip olurken, 12 kg/da N uygulaması en iyi sonucu vermiştir. 7. Beyaz tohumlu (Çeşit 4) çeşit en yüksek morfin oranı nı vermiş, 8 kg/da N uygulaması, morfin oranını maksimuma çı karmıştır. Çeşitler ile azot dozları arasındaki ilşki önemli dir. Sonuç olarak, Amasya çiftçisinin beyaz tohumlu (Çeşit 4) veya sarı tohumlu (Çeşit 2) haşhaşı ekmeleri ve dekara yaklaşık olarak 10 kg N vermeleri önerile bilir.

This study was conducted in order to determine suitable cultivar and fertilizer amount of poppy in Yesiltepe village of Amasya in 1991. In the expertmental area, soil was clay, notr for pH and rich for photasium, phosphorus and organic matter. The level of calcium in soil was low and soit was not found in the analysis. In this study, four poppy cultivars (blue (Cultivar 1), yellow (Cultivar 2), black (Cultivar 3) and white (Cultivar 4) coloured seed types) and four nitrogen levels ( 0, 40, 80 and 120 kg/ha ) were tested in split plot design with k replicates. Number of rows per plot was k, at 40 x 10 cm spacings. Cultivars were in main plots nitrogen levels were in sub plots. Seeds were planted in late march and harvest was done by hand in mid August. The results of this study could be summariged on fol lows : 1. Plant height, stem diameter, number of capsules per plants, stamen and stigma height, and seed weight and number per capsule were increased significantly (P<0.01) on nitrogen level increased. Morphologic traits of poppy were differed signi f icant ly. (P<0.01 ) among cultivars. Number and height/width ratio of capsules was the highest in, black seed cultivar (Cultivar 3). From the other morphologic traits white (Cultivar k) and yellow (Cultivar 2) seed cultivars obtained the heighest degree. 2. Seed yield of cultivars was not significant. Regression analysis showed that seed yield increased significantly on nitrogen levels increased (r=1.00*x) and highest yield could be obtained out nitrogen level of 103 kg/ha.60 3. Capsule yields of cultivars showed highly significance (P<0.01) and the highest yields were obtained from yellow (Cultivar 2) and white (Cultivar k) seed cultivars on 1369.6 and 1352.3 kg/ha respectively. The relant ionship between capsule yield and nitrogen level was highly significant (r=0.999*x), and the highest capsule yield was shown at 100 kg/ha nitrogen level. k. The highest morphine yields were obtained from black and yellow seed cultivars (59U7.2 and 5512.3 g/ha, respectively ). The relationship between morphine yield and nitrogen level was significant (r=0.988`). 101 kg/ha nitrogen showed be applied to get the highest morphine yield. 5. Oil content was highly significant for cultivars and nitrogem levels. The highest oil content (5^.98 %) was found in white seed cultivars at 80 kg/ha nitrogen. 6. Cultivars and nitrogen levels differed higher significantly for protein content yellow (Cultivar 2) seed cultivar showed the highest protein content (22.13 %) and the best resuit obained from applied 120 kg/ha nitrogen. 7. The highest morphine content was found in white (Cultivar k) seed cultivar and at 80 kg/ha nitrogen. Cultivar x nitrogen level interaction was found to be significant. As summary, yellow (Cultivar 2) and white (Cultivar k) seed poppy cultivars showed recommended to farmers of Amasya, and 100 kg/ha nitrogen showed be applied in poppy farming.