Hicrî IV.-V. asırlarda Irak-Horasan`da Şâfi`î fıkıh usûlünün gelişimi

Abstract

Şâfi'î fıḳıh usulünün gelişimi, hicri III. yüzyılda Şâfi'î ve onun ilk nesil öğrencilerinin çalışmaları ile başlamıştır. İlk nesil Şâfi'îler, Şâfi'î'nin düşüncesini iḫtiṣar etme, savunma ve farklı ilmi disiplinlere aktarma suretiyle Şâfi'î fıḳıh uṣûlünün fikrî gelişiminde etkili olmuşlardır. İlk nesil Şâfi'îlerin öğrencileri olan Dört Muḥammed (Ebû Ca'fer et-Taberî, Ebû 'Abdillâh el-Mervezî, İbn Ḫuzeyme, İbnu'l-Munẕir) gerek fikrî gerekse de coğrafi olarak Şâfi'î fıkıh uṣûlünün gelişimini sürdürmüşlerdir.Hicri IV. yüzyılda 'Irâḳ bölgesine aktarılan Şâfi'î fıḳıh uṣûlü buradaki kelâmî ve felsefî hareketlerden etkilenmiştir. 'Irâḳ bölgesinde müstakil uṣûl metinleri dışında er-Risâle şerhleri üretilmiştir. Günümüze ulaşan uṣûl metinleri, 'Irâḳ bölgesindeki fıḳıh uṣûlünün kavramsal ve içeriksel olarak geliştiğini göstermektedir. Hicri IV. yüzyılda ehl-i ḥadîå tarafından Ḫorâsân bölgesine aktarılan Şâfi'î fıḳıh uṣûlü rivayet eksenli bir gelişim göstermiştir. 'Irâḳ bölgesinde başlayan Eş'arîlik kısa sürede Ḫorâsân Şâfi'îleri tarafından karşılık bulmuştur. Bu durum Eş'arî ve Şâfi'î'nin farklılaşan fıkıh uṣûlü görüşleri etrafında fikrî bir krizin oluşmasına ve bu krizin V./XI. yüz yıl boyunca sürmesine zemin hazırlamıştır. Şâfi'î'nin öğrencilerinin başlattığı Şâfi'î uṣûl düşüncesinin alanını genişletmesi Ḫorâsân bölgesinde devam etmiştir. Ḫorâsân bölgesindeki ehl-i ḥadîå Şâfi'î'nin teorisini savunmak, temellendirmek ve güncel tutmak için ḥadîå tasniflerinde bulunmuştur. Ehl-i ḥadîå bununla da yetinmeyerek Ḫorâsân'da Şâfi'î'nin er-Risâle'sine dair ilk şerḥ çalışmalarında da bulunmuşlardır. Ḫorâsânlı Eş'arî-Şâfi'îler ise, metin düzeyinde Şâfi'î fıḳıh uṣûlü literatürüne katkı sağlamışlardır. Horâsân'daki Şâfi'î fıḳıh uṣûlü fikirsel olarak da gelişim kaydetmiştir.

Shâfi'î fiqh development began with the work of Shâfi'î and his first generation students at III. century. The first generation Shâfi'îs have been influential in the intellectual development of the Shâfi'î fiqh way by conveying the thought of Shâfi'î to the abridgement, defense and different disciplines of science. Four Muḥammed ((Ebû Ca'fer et-Taberî, Ebû 'Abdillâh el-Mervezî, İbn Ḫuzeyme, İbnu'l-Munẕir), the students of the first generation Shafi'i, continued the development of the Shafi'i fiqh, both intellectually and geographically.The Shâfi'î fiqh sent to the 'Irâqi region in the Hijri IV. century was influenced by the kelâmî and philosophical movements there. er-Risâle commentaries were produced in the 'Irâqi region apart from independent procedural texts. Procedural texts reached the present day demonstrates that conceptual and contextual development of fiqh mobility in the 'Irâqi region.The Shâfi'î fiqh narrative transmitted by the Ahl-i Ḥadith in the Khorâsân region in the Hijri IV. century shows an development. The Ash'arism which started in the 'Irâqi region was soon met by the Khorâsân Shâfi'î. This led to the formation of an intellectual crisis around the differentiated Fıqh procedural views of Ash'arî and Shâfi'î and this crisis has set ground for V. century. The expansion of Shâfi'î methodical thought, which has initiated Shafi'i students continued in Khorâsân region. In the Khorâsân region, the people of the Ahl al-Ḥadith have found the ḥadiths in order to defend, supremacy and keep up with the theory of Shâfi'i. The Ahl-i Ḥadith did not willing to settle for it, but they also made their first commentary on Shâfi'î's er-Risâle in Khorâsân. The Khorâsân Ash'arî-Shafi'îs have also contributed to the literary text of Shâfi'î fiqh at the level of text. The Shâfi'î fiqh development in Khorâsân has also made intellectual advancement.